Tussen de sterren, specialisten en liefhebbers gratis genieten van een voorstelling op hoog niveau: dat is ongetwijfeld een groot voordeel aan het beroep van bloggende journalist en/of recensent. Maar rust hier ook een (grond)recht op?
Afgelopen week heeft het Gerechtshof Amsterdam een arrest gewezen in een zaak die gaat over de uitingsvrijheid van een recensent: hij stelt dat het recht op vrije meningsuiting met zich brengt dat de Stichting Nationale Opera & Ballet (hierna: ‘Nationale Opera’) op zijn verzoek vrijkaarten moet verstrekken voor haar premièrevoorstellingen en hem moet toelaten tot de nabespreking. Na zich kritisch uitgelaten te hebben krijgt de recensent geen vrijkaarten meer en moet hij voortaan gaan betalen. Volgens hem is dat censuur.
Waar gaat de zaak over?
De betreffende recensent schrijft opiniestukken over operavoorstellingen voor het Vlaamse blog ‘Opera Gazet’ en sinds 2015 ook over voorstellingen van de Nationale Opera. Op verzoek van de recensent gaf de Nationale Opera regelmatig gratis kaarten voor premièrevoorstellingen, de voorafgaande ontvangst en de nabespreking (borrel).
Na het starten van een online petitie in 2017 om voor elkaar te krijgen dat de Nationale Opera een deel van een gepland project niet zou uitvoeren en het schrijven van een kritisch opiniestuk in Het Parool begin 2018, ontvangt de recensent voor de daaropvolgende voorstelling in maart 2018 een vrijkaart voor de première, maar niet meer voor de voorafgaande ontvangst. Navraag bij de Nationale Opera leert de recensent dat hij ‘de grens van het journalistiek aanvaardbare’ zou hebben overschreden en dit bovendien de laatste keer zou zijn dat hij – en de website waarvoor hij schrijft – gratis kaarten zouden krijgen. De Nationale Opera vindt zijn houding te activistisch en neemt hem daarom niet meer serieus als journalist.
Na afloop van de voorstelling in kwestie haalt de recensent bij het hoofd Marketing, Communicatie en Verkoop van de Nationale Opera verhaal. Zij voelt zich bedreigd vanwege zijn intimiderende benadering: de recensent zou onder andere hebben gezegd dat hij het er niet bij zou laten zitten en dat ze niet wist wie zij voor zich heeft.
In eerste aanleg heeft de rechtbank volgens de recensent geen onderzoek gedaan naar de ‘werkelijke reden’ die aan de beslissingen van de Nationale Opera ten grondslag lag. Volgens de recensent is het censuur om gratis kaarten te weigeren nadat een journalist zich negatief/activistisch/kritisch uitlaat over voorstellingen.
Het oordeel van het hof
Het hof vindt dat de beslissing van de Nationale Opera om geen vrijkaarten meer te verstrekken niet in strijd met de vrijheid van meningsuiting van de recensent (en dus geen censuur). De recensent kan immers alsnog als betalende klant toegang verkrijgen tot de voorstellingen en heeft daardoor nog steeds de mogelijkheid om de Nationale Opera te blijven bezoeken. Daarnaast heeft de Nationale Opera aangetoond dat zij niet iedere journalist van gratis toegangskaarten kan voorzien omdat dit een belangrijk deel van de inkomsten vormt. Ook de ontzegging van toegang tot de voorafgaande bespreking (die met de aanstelling van een nieuwe directeur bovendien is afgeschaft) en de nabeschouwing (borrel) vindt het hof niet in strijd met de uitingsvrijheid van de recensent. Volgens het hof hebben deze gelegenheden een beperkte journalistieke meerwaarde. Een ontluisterende quote kan immers ook tijdens de voorstelling zelf aan de aanwezigen worden ontfutseld. Verder speelt volgens het hof mee dat het een besloten bijeenkomst met ontspannen/feestelijke sfeer is: de Nationale Opera mag zelf bepalen wie zij daarvoor uitnodigt. Bovendien heeft de recensent de beschikking over andere persfaciliteiten, zoals een gratis beeldbank, ‘free-publicity’ artikelen, podcasts, het magazine Odeon en een programmaboekje à EUR 10,–. Tot slot speelt de intimiderende houding van de recensent ten opzichte van het Hoofd Marketing, Communicatie en Verkoop van de Nationale Opera nog een rol: het hof merkt daarbij op dat de recensent geen excuses heeft aangeboden.
Tot slot
De consequentie van deze uitspraak kan zijn dat een journalist de inhoud van zijn artikelen afstemt op de wens om vrijkaarten te blijven ontvangen. Dat bevordert de objectiviteit van de recensies niet. De uitspraak van het hof is interessant, aangezien het recht op vrijheid van meningsuiting ook omvat dat een ieder zich ook kritisch (‘offend, shock or disturb’, zoals de hoogste Europese rechter in 1976 bepaalde) moet kunnen uitlaten. In dit geval worden er consequenties aan een kritische uiting door de Nationale Opera verbonden, maar wegen de rechten van de Nationale Opera toch zwaarder: recht op vrijheid van meningsuiting is geen absoluut recht.
Ook de petitie die de Nederlandse Vereniging van Journalisten, professionals in de wereld van Opera en Klassieke muziek en anderen voorafgaand zijn gestart om de faciliteiten weer open te stellen voor de recensent en Opera Gazet, mocht niet baten. Deze petitie heeft de Nationale Opera niet in ontvangst genomen.
Wilt u meer weten over toelaatbaarheid van uitingen? Neemt u dan gerust contact met ons op.
