Online platforms hebben het internet gemaakt tot wat het nu is: een gigantische bron van informatie, entertainment en handel. Dat heeft echter niet alleen maar voordelen. Facebook geeft je de kans contact te houden met vrienden over de hele wereld, maar wordt ook gebruikt om op grote schaal desinformatie te verspreiden en verkiezingen te beïnvloeden. Google ontsluit met zijn zoekmachine een schat aan informatie, maar gebruikt daarvoor zoveel persoonlijke informatie, dat Google je soms beter kent dan jijzelf. Op Marktplaats weet je niet of een gekocht product origineel is. Marktplaats hoeft dat niet vooraf te controleren.
De Europese Commissie heeft aangekondigd het huidige regelgevende kader drastisch te gaan herzien om deze problemen aan te pakken.
Systematische problemen
Wetgevers wereldwijd vragen zich af of de wetten die twintig jaar geleden zijn gemaakt, nu nog wel geschikt zijn om ons online leven in goede banen te leiden. Zij signaleren enkele grote, systematische problemen die zich voordoen bij online platforms:
- De onlineverkoop van nagemaakte producten, gevaarlijke producten of andere illegale goederen brengt burgers in gevaar en schaadt legitieme bedrijven;
- Digitale diensten worden misbruikt om illegale content te verspreiden, zoals materiaal voor seksueel misbruik van kinderen of illegale haatzaaiende taal;
- De algoritmes van digitale diensten worden gebruikt om desinformatie te verspreiden;
- Er worden op grote schaal inbreuken op (intellectuele) eigendomsrechten vastgesteld; en tot slot
- Een paar techreuzen zijn steeds meer in staat om het online ecosysteem te controleren.
Ontwikkelingen in de VS
Wat dat laatste punt betreft, publiceerde het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden gisteren een zeer uitgebreid rapport over de rol van Google, Facebook, Amazon en Apple. Eén van de opties die daar nadrukkelijk op tafel ligt, is het geforceerd opsplitsen van de techreuzen. De macht van Silicon Valley moet gebroken worden, lijkt nu ook de insteek in de VS.
Nieuwe EU-wetgeving: de Digital Services Act
De EU kijkt al langere tijd en in bredere zin naar de positie van online platforms. Zij heeft de afgelopen maanden de eerste stappen gezet naar ingrijpende nieuwe wetgeving voor online platforms. Zogenaamde “gatekeepers” krijgen hierbij bijzondere aandacht. In december zal de Europese Commissie een voorstel voor de “Digital Services Act” publiceren, maar onlangs lekte er al een vroege conceptversie uit. Op dit moment is nog niets zeker over de inhoud van de maatregelen. Op basis van berichten in de Financial Times kunnen die maatregelen echter mogelijk heel ver gaan. Het lijkt erop dat het pakket aan maatregelen zich richt op twee pijlers: de marktmacht van de “gatekeepers” en de verantwoordelijkheid van online platforms voor illegale inhoud.
Marktmacht van gatekeepers
De Europese Commissie stelt in de Aanvangseffectbeoordeling het volgende vast:
“Grote online platforms zijn in staat om de steeds belangrijker wordende platform-ecosystemen in de digitale economie te controleren. Dergelijke grote online platforms zijn typisch in staat om via hun diensten veel bedrijven met veel consumenten te verbinden. Dat stelt hen in staat om de voordelen die zij genieten vanuit hun bestaande activiteiten, zoals hun toegang tot grote hoeveelheden gegevens, te benutten voor het verbeteren of ontwikkelen van nieuwe diensten in aangrenzende markten.”
Dat leidt tot de volgende concrete problemen:
- Traditionele ondernemingen zijn in toenemende mate afhankelijk van de diensten van een beperkt aantal grote spelers. Dat leidt tot disbalans in de onderlinge verhoudingen;
- Het wordt voor innoverende startups steeds moeilijker om met de grote spelers te concurreren. Consumenten hebben daardoor minder te kiezen;
- Het feit dat grote spelers de resources hebben om snel en gemakkelijk nieuwe markten te betreden, betekent dat het risico bestaat dat ook deze nieuwe markten ten prooi vallen aan de marktmacht van de techreuzen.
Waar het op neer komt: Google, Facebook, Apple en Amazon zijn zo groot geworden dat de concurrentie erdoor wordt verstoord. Nieuwe spelers maken geen kans meer, en dat is een fundamenteel probleem.
Europese Commissie wil bevoegdheid om techreuzen op te breken
De Financial Times, dat inzicht heeft gehad in de vroege conceptversie, meldde dat de Europese Commissie de mogelijkheid zal krijgen om een technologiereus op te breken, of te forceren een deel van haar Europese activiteiten te verkopen. Daarnaast zou de Commissie hen zelfs volledig willen kunnen weren van de Europese markt.
Dat zijn de meest vergaande bevoegdheden die gebruikt zouden kunnen worden, en zij zouden alleen in de meest extreme gevallen van machtsmisbruik ingezet kunnen worden.
Verplicht delen van data, zwarte lijst en bloatware
De Europese Commissie denkt echter ook aan andere, eveneens vergaande maatregelen. Zou zouden de Europese Commissie “gatekeepers” kunnen dwingen om hun data te delen met andere marktpartijen, zodat zij een deel van hun concurrentievoordeel verliezen. In aanvulling daarop werkt de Commissie aan een zwarte lijst van verboden gedragingen. Gatekeepers mogen bijvoorbeeld geen onnodige barrières hanteren voor gebruikers bij een overstap naar een concurrent. Ook mogen zij niet vooraf eigen applicaties installeren, die niet verwijderd kunnen worden.
Verantwoordelijkheid voor inhoud
Ook hier signaleert de Commissie een aantal concrete problemen:
- Een toename in de verspreiding van illegale inhoud, zoals haatzaaiende teksten en kinderporno;
- De impact van de online verkoop van gevaarlijke, ongeautoriseerde en namaakartikelen neemt toe;
- Aanbevelingssystemen en online advertenties spelen een belangrijke rol in de toegang van consumenten tot informatie; en
- Digitale diensten worden gebruikt voor de verspreiding van disinformatie.
De EU kijkt daarom naar maatregelen die de verantwoordelijkheid van online platforms voor de inhoud die gebruikers op hun platforms plaatsen, vergroten. Uit onderstaand overzicht (bron) blijkt in welke richting de Europese Commissie nu denkt.
| Option 1 Harmonised measures against illegal activities | Option 2 Wider scope of harmonized measures | Option 3 Asymetric measures and EU level oversight | |
| Obligations on online platforms | Due diligence obligations: notice & action; know your business customer, transparency of content moderation, cooperation with authorities | Same as option 1 + Transparency of recommender systems and advertising | Same as option 2 + Enhanced obligations for very large online platfoms (e.g. reporting and data access, audit, co-regulation) |
| Liability of intermediaries | Baseline (and guidance) | Remove disincentives for platforms to take action | Same as option 2 + Clarifications for new services in the Internet stack Clarification of what qualifies services to be in scope |
| Supervision | Enhanced administrative cooperation | Reinforces administrative cooperation Central ‘coordinator’ in each Member State | Same as option 2 + EU Board and Secretariat; sanctions for large platforms |
Drie opties voor de aansprakelijkheid van online platforms
In het baselinescenario (optie 1 hierboven) gaan er due diligence verplichtingen gelden voor aanbieders van digitale diensten. Zij moeten hun zakelijke klant kennen, transparant zijn over de wijze waarop zij inhoud modereren, en krijgen een verplichting opgelegd om mee te werken met lokale toezichthouders. In dat scenario verandert er niets aan hun aansprakelijkheid: een online tussenpersoon is niet aansprakelijk voor onrechtmatige informatie, op voorwaarde dat hij geen kennis heeft van het onrechtmatige karakter daarvan, en die informatie direct verwijdert.
Optie 2 gaat verder. Aanbieders van digitale diensten moeten transparant zijn over systemen die nieuwe inhoud aanbevelen op basis van het gedrag van de gebruiker, en over de algoritmes die bepalen welke advertentie je te zien krijgt. De aansprakelijkheidspositie van tussenpersonen verandert enigszins. De huidige regeling zorgt er namelijk voor dat tussenpersonen zich beter helemaal niet met de inhoud op hun platform kunnen bemoeien. Doe je dat wel, dan heb je een actieve rol en ben je dus aansprakelijk voor onrechtmatige inhoud. In de nieuwe situatie zou contentmoderatie te goeder trouw niet leiden tot aansprakelijkheid.
In het derde scenario krijgen grote online platforms verzwaarde verplichtingen opgelegd. De aansprakelijkheidspositie van tussenpersonen wordt verder verduidelijkt. Niet in de laatste plaats komt er in dat scenario een onafhankelijke toezichthouder die op de naleving van al deze verplichtingen moet toezien.
Vervolgstappen
Marktpartijen hebben de afgelopen maanden input kunnen leveren in een openbare raadpleging (voor de input die partijen geleverd hebben, zie hier en hier). Begin december zal de Commissie vermoedelijke een concreet voorstel voor de Digital Services Act publiceren. Daarna zal nog een lang onderhandelingstraject volgen met de verschillende commissies van het Europees Parlement. Het lijkt er in ieder geval op dat de Commissie geen halve maatregelen wil treffen wat betreft de macht van technologiereuzen. Aanbieders van digitale diensten moeten er daarnaast op rekenen dat zij in grotere mate verantwoordelijk zullen zijn voor de inhoud op hun platforms. Dit zal zonder twijfel dan ook één van de zwaarst belobbyde Europese wetgevingstrajecten ooit worden.
Wanneer het voorstel voor de Digital Services Act beschikbaar komt, zullen wij u via onze blog uitgebreid informeren. Wilt u meer leze over online platforms? Bezoek dan onze Online Platform Topic pagina.
