Twitter CEO Jack Dorsey kwam vorige maand met de onverwachte mededeling dat Twitter niet langer politieke advertenties zou toestaan. Politieke aandacht, aldus Twitter, moet je verdienen, die behoor je niet te kunnen kopen.
Het contrast met de opvatting van Facebook’s Mark Zuckerberg kon niet groter zijn. Bij een hoorzitting in het Amerikaanse Congres over Facebook’s cryptomunt Libra maakte Zuckerberg duidelijk dat Facebook niet van plan is politieke advertenties te weren van haar platform, of te factchecken. De reden die hij daar eerder al voor gaf: “I generally believe that as a principle, people should decide what is credible, what they want to believe and who they want to vote for, and I don’t think that that should be something that we want tech companies, or any kind of other company [to] do.”
Bij een hoorzitting ging Zuckerberg hier verder op in. Hij werd gevraagd of het mogelijk was op Facebook een politieke advertentie te tonen die overduidelijk leugens bevat. Hij stelde als reactie op die vraag dat hij het niet juist zou zijn als Facebook het publiek ervan zou weerhouden om te zien dat een bepaalde politieke advertentie leugens bevat.
Politieke advertenties met daarin leugens speelden volgens sommigen een doorslaggevende rol in de verkiezing van Trump, in het Brexit-referendum en in het Nederlandse referendum over het Oekraïne verdrag. Door middel van ‘microtargeting’ wordt een zeer specifiek publiek bereikt met een al even specifieke boodschap. Waar of niet, het onderwerp staat terecht hoog op de agenda. De houding van Facebook ten opzichte het factchecken van politiek advertenties leidde ertoe dat ook nu.nl als laatste Nederlandse factchecker op Facebook, aankondigde te stoppen daarmee. Nu.nl vindt dat ook politieke advertenties gecheckt moeten kunnen worden.
In de opvatting van Zuckerberg valt het aloude idee van de ‘marketplace of ideas’ terug te lezen: het idee dat in een goed werkende ideeënmarktplaats de waarheid altijd aan het licht komt, door transparante, publieke discussie. Dat gebeurt op dezelfde wijze als op de economische markt: door concurrentie, en vraag en aanbod.
Dezelfde opvatting vinden we terug in dit opiniestuk van Ellen Weintraub in de Washington Post. Weintraub, voorzitster van de Amerikaanse federale verkiezingscommissie, stelt dat politieke advertenties op sociale media niet verboden zouden moeten worden. In plaats daarvan moet het zogenaamde ‘microtargeting’ voor politieke advertenties verboden worden. Politieke advertenties worden dan blootgesteld aan het grote publiek, zodat leugens in politieke advertenties door publiek debat aan het licht komen. Een ware discipel van Louis Brandeis, die in 1913 in zijn artikel “What Publicity Can Do” al stelde “sunlight is said to be the best of disinfectants”. Mogelijk geïnspireerd door het artikel van Weintraub, kondigde Google vorige week aan dat politieke adverteerders voortaan alleen nog inzicht zullen krijgen in de leeftijd, het geslacht en de locatie van hun doelgroep. Goed nieuws, toch?
Het probleem is alleen: Brandeis heeft het mis. De opvatting dat in een vrije ideeënmarktplaats de waarheid aan het licht komt, is gebaseerd op de veronderstelling dat alle mensen op rationele wijze beslissingen nemen over wat zij voor waar aannemen, en wat afgedaan wordt als onwaar. Fake news, zo je wil. Die veronderstelling, zo weten we inmiddels, klopt niet. Zo is het een feit dat de aarde rond is, maar er zijn nog steeds grote groepen mensen die beweren dat de aarde plat is, en/of dat de maanlanding in scene gezet is, en/of dat klimaatverandering een hoax is. Het maakt voor die mensen niet uit met welk bewijs je aan komt zetten, ze zijn niet te overtuigen. Bekijk bijvoorbeeld eens deze TED-talk. Ook rechters zijn overigens gewoon mensen en dus beïnvloedbaar, getuige dit artikel. Het is dus waarschijnlijk juister om te zeggen: in een vrije ideeënmarktplaats, komt die versie van de waarheid aan het licht die jou persoonlijk het beste ligt, niet per se die ene, absolute waarheid.
Terug naar politieke advertenties. Of eigenlijk: terug naar leugens in politieke advertenties. Ik vraag me dus af of het zinvol is om ‘microtargeting’ onmogelijk te maken voor politieke advertenties. De effectiviteit van dergelijke advertenties is niet afhankelijk van de vraag of alleen een bepaalde persoon de advertentie te zien krijgt, maar of die bepaalde persoon die advertentie te zien krijgt.
En: mag je eigenlijk wel liegen in een politieke advertentie? De vrijheid van meningsuiting gaat ver, heel ver. Niemand heeft vooraf goedkeuring nodig om zijn gedachten en gevoelens te openbaren, maar de wet kan beperkingen stellen. Dat heeft de wet overigens ook gedaan: liegen is strafbaar wanneer je dat doet in een document dat is opgesteld om als bewijs te dienen (valsheid in geschrifte), als je het doet onder ede (meineed) en als je iemands eer of goede naam aantast door onwaarheden over die persoon te verkondigen (laster). Daarnaast mag je niet liegen in reclames, en kan een publicatie onrechtmatig zijn, wanneer die onvoldoende steun vindt in het beschikbare feitenmateriaal.
Juist politici hebben echter een zeer grote mate van vrijheid om in het openbaar hun boodschap te verkondigen. Waar het aankomt op aperte leugens, is dat ergens gek. Juist van politici zou je mogen verwachten dat zij de waarheid spreken, maar juist politici staan we toe om die waarheid met enige regelmaat te verdraaien.
