Sinds enige tijd is de kunstwereld in de ban van non fungible tokens (NFT’s). Zo werd het inmiddels wereldberoemde EVERYDAYS: THE FIRST 5000 DAYS van kunstenaar Mike Winkelmann – alias Beeple – geveild voor een recordbedrag van 93 miljoen dollar. Voor wie durft een lucratieve business. Maar wat maakt deze tokens nu zo bijzonder en welke risico’s zijn hieraan verbonden?
Het werk van Beeple omvat een collage van 5000 digitale kunstwerken die hij sinds 2007 voor zijn Everydays project online zette. Bij de verkoop werd echter niet het werk zelf, maar de bijbehorende NFT geveild.
Een non fungible token is een unieke blockchain-versleuteling aan de hand waarvan een werk kan worden verbonden aan de verkoper. Het is als het ware een virtueel eigendomscertificaat. Opmerkelijk hierbij is dat de betreffende foto’s, memes, gifjes en video’s in principe voor iedereen al gratis toegankelijk waren en blijven.
Non fungible tokens
NFT’s worden voor het overgrote deel gemaakt en verhandeld op het Ethereum blockchain platform. Ze zijn permissionless, wat betekent dat iedereen een NFT kan maken, kopen of verkopen. Eenmaal gemaakt zijn de tokens non fungible. Inhoudende, dat ze uniek, niet inwisselbaar en beperkt in aantal zijn. Simpel gezegd bevat iedere token een unieke code die staat opgeslagen in een publieke database (blockchain) en niet kan worden nagemaakt of aangepast.
Een NFT is op een bepaald moment altijd in het bezit van slechts één iemand. Meer concreet, bevindt een NFT zich op enig moment altijd in de cryptocurrency wallet van één bezitter. Omdat de tokens zijn opgeslagen in de blockchain, kan op ieder moment en door iedereen worden nagegaan wie de huidige eigenaar is of wie de eerdere eigenaren waren.
Kunst verkopen met NFT’s
Bij het verkopen van kunst vertegenwoordigt iedere NFT een volledig digitaal kunstwerk of de tokenized versie ervan. In principe kan alles worden getokenized. Artiesten kunnen hun muziek tokenizen, journalisten hun berichten, bedrijven hun merken en kunstenaars hun kunstwerken. Dit proces waarbij een werk of creatie wordt omgezet in een NFT staat bekend als minten. Bekende voorbeelden van websites waarop kunstenaars en artiesten hun NFT’s minten, kopen en verkopen zijn OpenSea en Rarible.
Hoe zit het met copyright?
Bij de aanschaf van een NFT gaat het dus niet alleen om het kunstwerk, dat kan tenslotte gemakkelijk worden nagemaakt, want het blijven wel enen en nullen. In plaats daarvan gaat het om het bestaan als een digitaal object op de blockchain. Dat is wat het object uniek maakt.
Of een koper met de aanschaf van een token ook de rechten op het werk verkrijgt hangt helemaal af van de afspraken die er worden gemaakt. Zo biedt de NBA Topshots uit de Amerikaanse basketbalcompetitie aan, zonder dat kopers daarmee de rechten op dat videofragment verkrijgen. Kopers van Topshots bezitten alleen de rechten op de NFT’s. Dit leidt tot digitale schaarste en het zijn in dat geval dan ook de tokens zelf die als collectibles worden gezien.
Smart contracts
Het is technisch gezien overigens wel mogelijk om de verkoop of beschikking van een werk uit te breiden met daadwerkelijk eigenaarschap, intellectuele eigendom of royalty’s. Er bestaat namelijk een mogelijkheid om deze afspraken expliciet te programmeren in een smart contract. Dit is een computerprogramma dat de regels die je onderling afspreekt controleert en vervolgens autonoom en decentraal uitvoert, dus ook via blockchaintechnologie. In theorie is het daarmee goed mogelijk om een overdracht van auteursrechten, of een licentie te bewerkstelligen.
Het koppelen van zo’n smart contract aan een NFT heeft ook als voordeel dat hieraan een set regels kan worden verbonden, die bij iedere transactie opnieuw wordt uitgevoerd. Zo kan worden afgesproken dat bij iedere verkoop 10% van het verkoopbedrag van de NFT naar de artiest of kunstenaar gaat. Kunstenaars kunnen zodoende meeprofiteren van een eventuele waardestijging van hun werk.
Het verdwijnen van kunstwerken
Een NFT maken of aanschaffen om vervolgens te verkopen kan, zo blijkt, lucratief zijn. Maar hieraan zijn ook risico’s verbonden, zo kunnen werken zoekraken of zelfs verdwijnen.
Dit heeft allereerst te maken met de manier waarop werken zijn opgeslagen. Elke NFT heeft zijn eigen specifieke set eigenschappen, de zogenaamde metadata. Deze data kan in de eerste plaats on-chain worden opgeslagen. Dit betekent dat een (tokenized) werk is opgeslagen op de blockchain zelf. In de tweede plaats, en in de meeste gevallen, wordt metadata daarentegen off-chain opgeslagen. Het is dan niet het kunstwerk zelf, maar een link naar dat werk die wordt opgeslagen op de blockchain.
Token gezocht
Een belangrijk punt om hierbij te herhalen is dat – hoewel een elders gehost kunstwerk kan worden verwijderd – de NFT’s zelf in de blockchain leven. Eenmaal gemint staan de tokens in het grootboek en websites als OpenSea functioneren daarbij slechts als een interface. Als een NFT uit iemands crypto wallet ‘verdwijnt’, is dat doorgaans vanwege het technisch onvermogen van deze interfaces. Het kan zijn dat tokens in die interface worden onderdrukt. Dit heeft vaak te maken met de ERC-standaard, het framework voor programmeren op Etherium. Echt verdwijnen doet een token dan niet, hij is enkel niet langer zichtbaar op die applicatie.
Money to burn
De NFT-handel in kunst heeft inmiddels tot bizarre situaties geleid. Zo kocht het blockchainbedrijf Injective Protocol onlangs voor een bedrag van 95.000 dollar een prent van Banksy. Op dat werk genaamd Morons stond de tekst: ‘’I can’t believe you morons are actually buying this.’’
Van die print creëerde het blockchainbedrijf een NFT, om vervolgens – onder de noemer Burned Banksy – een filmpje te delen waarin het werk zelf werd verbrand. Dit spektakel leverde een enorme waardestijging op en de NFT werd een dag later verkocht voor 380.000 dollar.
Authenticiteit
De kunsthandel via NFT’s maakt duidelijk dat de waarde van kunst kennelijk niet langer volledig gekoppeld is aan het eigendom van het unieke exemplaar van een kunstwerk, maar eerder aan de authenticiteit van het werk. Het kunstwerk zelf is namelijk niet langer uniek – want digitaal beschikbaar. Enkel de NFT is uniek. Dit heeft als groot voordeel dat talloze mensen in staat zijn om gratis van het kunstwerk te kunnen genieten. Het brengt ook opnieuw vragen met zich mee over de noodzaak of overbodigheid van digitale eigendomsrechten.
