Uitgangspunt in de Nederlandse wet is openbaarheid van rechtspraak. Dit is als fundamenteel recht vastgelegd in de Grondwet. Uit dit grondwettelijk artikel volgt dat die openbaarheid ziet op twee aspecten van een procedure: de terechtzitting en de uitspraak. De openbaarheid van zittingen is de afgelopen weken veelvuldig in het nieuws geweest in verband met de schouw op de Brunssummerheide in de strafzaak over Nicky Verstappen. De media mocht volgens de Limburgse rechter namelijk niet bij die schouw aanwezig zijn. Maar geldt dan niet de openbaarheid van rechtspraak?
Openbaarheid van rechtspraak
Openbaarheid van rechtspraak biedt bescherming aan rechtzoekenden tegen partijdigheid en willekeur van rechters. Ook is het nuttig voor de rechtseenheid en rechtsontwikkeling, en bevordert het vertrouwen in de rechtspraak. Niet in alle gevallen is openbaarheid wenselijk bijvoorbeeld wanneer er minderjarigen betrokken zijn, de veiligheid van de Staat in gevaar komt, privacybelangen, openbare orde of de goede zegen daaraan in de weg staan of het belang van een goede rechtspleging ernstig wordt geschaad. In die gevallen kan de rechter besluiten tot beslotenheid (‘gesloten deuren’).
De schouw in de strafzaak Nicky Verstappen
21 jaar geleden is het levenloze lichaam van Nicky Verstappen gevonden op de Brunssummerheide. Nicky was daar op zomerkamp. Een jaar geleden is een verdachte aangehouden in Spanje en uitgeleverd aan Nederland. De DNA sporen die gevonden zijn bij Nicky Verstappen matchen met die van de verdachte. Inmiddels zijn er een aantal pro forma zittingen geweest en heeft de Limburgse rechtbank op vordering van het openbaar ministerie ingestemd met een bezichtiging van de plaats delict op de Brunssummerheide. Dit is in feite een zitting op locatie. Ook in het civiele recht is een bezichtiging mogelijk, een zogenoemde ‘descente’.
De media mag niet aanwezig zijn bij de schouw
Tijdens een pro forma zitting op 5 juni heeft de rechtbank Limburg besloten dat het in het belang van een goede rechtspleging wenselijk is dat de schouw met gesloten deuren plaats vindt, waarbij slechts een beperkt aantal personen aanwezig mag zijn. Ook voor een ordentelijk en veilig verloop van de schouw moet het aantal aanwezigen volgens de rechtbank beperkt blijven.
Naar aanleiding van dit besluit heeft een medewerker van één van de mediabedrijven die bij de schouw aanwezig wilde zijn, mede namens de andere media, een verzoek aan de rechtbank gericht om het besluit voor een besloten zitting te heroverwegen. De rechtbank heeft dit verzoek niet gehonoreerd en heeft daarbij gewezen op het doel van de schouw. Het doel is om een beter beeld te krijgen van de verschillende plekken op de Brunssummerheide die een rol spelen, de onderlinge afstanden, hoogteverschillen en zichtlijnen. Het belang van een ordelijk en veilig verloop staat eraan in de weg dat er meer deelnemers bij de schouw aanwezig mogen zijn. De betreffende werknemer heeft in reactie hierop aan de rechtbank toegezegd dat de media zich zal houden aan de voorwaarden die de rechtbank zal stellen. Maar de rechtbank blijft van oordeel dat de belangen bij een besloten schouw zwaarder wegen dan de uitzondering voor de aanwezigheid van de media. De rechter kan namelijk bijzondere toegang verlenen tot een besloten zitting. Op deze uitzondering heeft de media zich beroepen.
Er is naar aanleiding van dit besluit van de rechtbank een noodverordening afgekondigd, op grond waarvan onder meer delen van de Brunssummerheide kunnen worden afgezet en afgeschermd en de toegang voor onbevoegden kan worden ontzegd zodat de schouw ongehinderd plaats kan vinden.
De media stapt naar de rechter in Den Haag
De strafzaak van Nicky Verstappen is al jaren in de publieke belangstelling, onder andere door het grootschalig DNA verwantschap onderzoek waarbij mannen in de omgeving van de plaats delict zijn opgeroepen om DNA af te staan. De verdachte en zijn advocaat hebben geen bezwaar tegen openbaarheid van de schouw. Integendeel. De advocaat van verdachte is van mening dat de verdachte juist belang heeft bij een openbare behandeling omdat daarmee wordt voorkomen dat er eenzijdig nieuws wordt gebracht zoals eerder al is gebeurd. Ook de nabestaanden van Nicky Verstappen hebben geen bezwaar tegen openbaarheid.
De media laat het er dan ook niet bij zitten en vraagt in een kort geding aan de rechtbank Den Haag om primair het besluit tot de besloten schouw en de noodverordening buiten werking te stellen en subsidiair voorwaarden aan de schouw te verbinden waaronder de aanwezigheid van één cameraploeg die op afstand zal blijven en die de beelden zal delen met andere media.
Volgens de media worden op ontoelaatbare wijze fundamentele rechten geschonden. De media voert aan dat niet valt in te zien op welke wijze de aanwezigheid van één cameraploeg de goede rechtspleging en het ordentelijk verloop kan belemmeren. Ook biedt de wet uitdrukkelijk de mogelijkheid om bijzondere toegang te verlenen tot een besloten zitting, weke uitzondering juist is bedoeld voor pers in het licht van de vrijheid van nieuwsgaring. Het besluit van de Limburgse rechtbank is volgens de media in strijd met artikel 6 EVRM, het recht op een eerlijk proces waarin de openbare behandeling is opgenomen. Daarnaast is het besluit in strijd met artikel 10 EVRM, vrijheid van meningsuiting dat ook het recht omvat de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen. Slechts in bijzondere gevallen kan van deze fundamentele rechten worden afgeweken, bijvoorbeeld in het belang van de openbare orde en veiligheid, goede zeden of bescherming van de gezondheid. Daarvan is volgens de media in dit geval geen sprake.
De rechter in Den Haag wil wel, maar kan niets…
De voorzieningenrechter oordeelt dat hij alleen in kan grijpen in geval van aperte rechterlijke missslagen. Daarvan is hier geen sprake. Het gaat hier volgens de rechter om een verschil in appreciatie: de ene rechter kan op basis van feiten en omstandigheden tot een ander oordeel komen dan een andere rechter, zonder dat de één of de ander een duidelijk fout oordeel velt. De voorzieningenrechter merkt wel op dat tegen het besluit van de Limburgse rechter verschillend kan worden aangekeken en verwijst daarbij naar de instemming van de media met een bescheiden aanwezigheid onder voorwaarden en het feit dat zowel de nabestaanden als de verdachte geen bezwaar hebben tegen openbaarheid. Tegen de achtergrond dat deze strafzaak grote maatschappelijke beroering heeft veroorzaakt en de samenleving op de hoogte wil zijn van het strafproces, had het besluit over de openbaarheid van de schouw ook de andere kant op kunnen vallen.
“De kort gedingrechter kan dus, omdat het hoogstens gaat om een verschil in appreciatie en in ieder geval niet om een evidente ‘fout’, niet ingrijpen. Er is dan ook geen rechtvaardiging voor toewijzing van enige vordering tegen de Staat, voor zover deze geënt is op schending van artikel 6 EVRM. In het kielzog hiervan moet geoordeeld worden dat van schending van artikel 10 EVRM geen sprake kan zijn zodra bevoegdelijk tot sluiting van de deuren is besloten, en daarvan wordt in dit kort geding dus uitgegaan.”
Voor wat betreft de noodverordening komt de voorzieningenrechter tot de conclusie dat zij begrijpt dat deze is uitgegeven, omdat immers aan het besluit van de Limburgse rechter moet worden voldaan.
De schouw heeft inmiddels plaatsgevonden in besloten kring met drie rechters, een griffier, officieren van justitie, politie, de rechter- commissaris, een politiefotograaf, beveiliging, de verdachte en zijn advocaat, de directe nabestaande van Nicky Verstappen en Peter R. de Vries.
