Leeft Nederland in een filterbubbel?

Het Commissariaat voor de Media (CvdM) is onder meer belast met de toezicht op de redactionele onafhankelijkheid in Nederland. In dat kader heeft het CvdM het IViR (Instituut voor Informatierecht) verzocht onderzoek te doen naar het mogelijke bestaan van filterbubbels in het nieuwsgebruik van Nederlanders. Het rapport wijst uit dat er op dit moment geen aanwijzingen zijn dat van enige filterbubbel sprake is. Wel wordt door de onderzoekers onderstreept dat onafhankelijk en divers nieuwsgebruik in Nederland gemonitord moet blijven worden. 

Wat is het?

‘Filterbubbel’, de term is in 2011 bedacht door internetactivist Eli Pariser en omschrijft de situatie waarin gebruikers enkel nog informatie tot zich krijgen die is afgestemd op hun persoonlijke voorkeuren. Op basis van zoekgeschiedenis, klikgedrag, locatiegegevens en andere variabelen selecteren algoritmen welke informatie de specifieke internetgebruiker te zien krijgt. 

Eli Pariser waarschuwde destijds al voor deze ontwikkeling. Doordat internetgebruikers enkel worden voorzien van nieuws dat zij graag willen lezen, worden bestaande denkbeelden van gebruikers enkel bevestigd en niet ter discussie gesteld. Gebruikers worden daardoor niet meer geconfronteerd met afwijkende perspectieven en meningen. Critici vergelijken een filterbubbel om die reden ook wel met de periode van de verzuiling in Nederland. Gevreesd wordt dat deze filterbubbel leidt tot verdere polarisatie in de samenleving. 

Van een filterbubbel in Nederland is volgens het rapport (nog) geen sprake. Als uitgangspunt voor een filterbubbel moet in het rapport aan twee voorwaarden zijn voldaan. Gebruikers moet zich uitsluitend laten informeren door nieuws dat door algoritmen voor hen is. Daarnaast dienen de gebruikers niet geïnteresseerd te zijn in een divers media-aanbod, maar slechts in de specifiek geselecteerde content. 

Resultaten 

Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat Nederlanders nog altijd veel nieuws lezen dat niet met behulp van algoritmes is geselecteerd. Slechts één op de vijf nieuwsberichten blijkt afkomstig van algoritmes. Ook binnen de kanalen die gebruikmaken van algoritmische systemen is er toegang tot een divers nieuwsaanbod. Ondanks het beperkte nieuwsaanbod op bijvoorbeeld Facebook –  slechts drie à vier op de honderd berichten op de timeline van gebruikers is een nieuwsbericht – blijkt dat mensen die geïnteresseerd zijn in nieuws, door het gebruik van social media, juist meer nieuws tot zich nemen. Uit het onderzoek blijkt verder wel dat met name specifieke groepen meer risico lopen om in een filterbubbel te raken. Het rapport noemt gebruikers met een hogere leeftijd en lager opgeleiden. 

En nu?

Het onderzoek heeft volgens het CvdM het bestaande beeld bevestigd: in Nederland leeft niemand in een volledige filterbubbel. Dit betekent echter niet dat er geen zorgen zijn over de maatschappelijke effecten van het toenemend gebruik van algoritmes en AI, aldus het CvdM. In het rapport van het IViR wordt ook aandacht besteed aan de toenemende politieke macht van online nieuws platforms. Anders dan bij de traditionele media hebben politieke partijen bijvoorbeeld direct toegang tot deze platforms. Online platforms en hun algoritmes kunnen vervolgens worden ingezet om gebruikers nauwkeurig te targeten met (politieke) berichtgeving.  

Tot slot wordt ook gewezen op het feit dat niet alleen online platforms maar ook traditionele media steeds vaker gebruikmaken van algoritmes. De data over voorkeuren van gebruikers heeft meer en meer invloed op de redactionele keuzes van traditionele media. Ook deze ontwikkeling kan een mogelijk risico vormen op de redactionele onafhankelijkheid.