“Nederland dreigt ICT-koppositie te verliezen”, “Nederland staat op punt ICT-boot te missen”: als we de headlines van NOS en het Algemeen Dagblad mogen geloven staat ons land een doemscenario te wachten als er niet snel een nieuw ICT-beleid komt. Dat onze overheid geen smetteloze reputatie op het gebied van ICT-beleid heeft is bekend, maar is het allemaal zo ernstig als de NOS en het AD ons voorspiegelen? Spoiler alert: dat valt allemaal wel mee.
De media baseren hun conclusie op deze Policy Brief van het Centraal Planbureau (CPB), waarin het bureau ICT-overheidsbeleid behandelt. Het klopt dat het CPB in haar rapport bepaalde aanbevelingen doet, bijvoorbeeld dat de overheid bij bepaalde ICT-ontwikkelingen sneller met beleid moet komen. Het rapport is echter veel meer een handvat voor beleidsmakers om per situatie een optimale vorm en timing van overheidsbeleid te kiezen.
Handleiding voor ICT-beleid
Bij het kiezen van geschikt ICT-beleid vindt het CPB dat beleidsmakers verschillende dimensies moeten beoordelen. Allereerst is dat de mate waarin de kosten van beleidsaanpassingen toenemen in de tijd. Van dit ‘lock-in’ principe is bijvoorbeeld sprake als de overheid besluit om streng beleid te gaan voeren op het gebied van online identificatie-technologie, waardoor bedrijven hoge kosten maken om volledig geïmplementeerde processen te veranderen. Als dit soort aanpassingskosten naar verwachting hoog zijn, is het aan te raden om niet te lang te wachten met doorvoeren van nieuw beleid.
De tweede dimensie die volgens het CPB voor ICT-beleidsmakers belangrijk is, is de mate van onzekerheid over de maatschappelijke impact van de een bepaalde ICT-toepassing. Als de mogelijke toepassingen van nieuwe technologieën niet uitgekristalliseerd zijn, heeft het geen zin om bijvoorbeeld eisen te stellen aan bepaalde producten die op deze technologie gebaseerd zijn. Door beleid voor bijvoorbeeld de blockchain of the ‘internet of things’ technologie-neutraal te houden, krijgen bedrijven meer mogelijkheden om met de technologie te experimenteren.
Afhankelijk van de analyse van de impact op de voornoemde dimensies, kan een beleidsmaker volgens het CPB zijn keuze voor bepaald beleid het beste onderbouwen en dit zo goed mogelijk timen. Bij deze afweging hoort de volgende figuur:
Aan de hand van deze matrix onderscheidt het CPB vier typen beleid dat volgens haar het beste past in bepaalde situaties.
Zo raadt het CPB een beleidsmaker aan om te kiezen voor technologieneutraal beleid als er veel onzekerheid over de maatschappelijke impact van de ICT-toepassing bestaat. Is er sprake van minder onzekerheid, dan is technologiespecifieke wetgeving aantrekkelijk. Dit kan eventueel modulair worden vormgegeven: een technologieneutrale hoofdwet, met uitwerking per product in onderliggende onderdelen.
Als de kosten van een beleidswijziging over de tijd toenemen, moet worden voorkomen dat bedrijven keuzes maken die niet in uiteindelijk beleid passen. Daarom is het in dat soort gevallen over het algemeen aan te raden om op tijd een bepaald beleid uit te voeren.
Volgens het CPB kan het in bepaalde gevallen echter ook verstandig te zijn om af te wachten met het maken van beleid. Dat is het geval als rondom een ICT-toepassing veel onzekerheid bestaat, maar de kosten van een beleidswijziging over tijd niet toenemen. Beleidsmakers kunnen dan langer wachten om de effecten van de technologie te beoordelen, om daarop het meest passende beleid af te stemmen. Als het lock-in effect laag is, maar er veel onzekerheid is over de verwachte effecten van de technologie, kan een dilemma ontstaan. Vroegtijdige beleidswijziging voorkomt hoge aanpassingskosten in de toekomst, waar afwachten meer informatie zal geven over de te verwachten effecten van het beleid. Tijdelijk beleid kan dan een oplossing zijn.
Conclusie
Op basis van het verwachte effect van technologie in twee dimensies doet het CPB in haar Policy Brief aanbevelingen aan beleidsmakers. Soms vragen nieuwe technologische toepassingen direct om nieuw beleid, waar het in andere gevallen juist verstandiger is om eerst de effecten van de technologie af te wachten voordat. Een genuanceerd stappenplan voor ICT-beleidsmakers dus, geen sombere voorspelling voor de Nederlandse ICT-sector.
