De Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft recent twee kartelboetes uitgedeeld. Zowel techreus Samsung als een tweetal inzamelaars van gebruikt frituurvet zijn beboet voor het maken van concurrentiebeperkende afspraken. De boete voor Samsung heeft betrekking op een praktijk die veelvuldig voorkomt: het beïnvloeden van de retailprijs door een leverancier. De boete aan de frituurvetinzamelaars ziet op afspraken over inkoop. Wat beide boetes met elkaar gemeen hebben? Met de boetes wil de ACM een signaal aan de markt afgeven dat ook voor dit type gedragingen boetes worden opgelegd. Genoeg reden om hier een nadere blik op te werpen.
Kartelverbod in het kort
De Mededingingswet verbiedt afspraken tussen ondernemingen die de concurrentie kunnen beperken. Bedrijven die dergelijke ontoelaatbare afspraken maken, vormen een kartel. In dit verband worden twee categorieën onderscheiden; horizontale en verticale kartels.
Horizontale kartels
Horizontale kartels zien op afspraken tussen partijen in dezelfde bedrijfstak. Het gaat hierbij dus om samenwerking tussen concurrenten. Er zijn veel verschillende voorbeelden van verboden horizontale afspraken. Veelvoorkomend zijn prijs- of productieafspraken. Ook afspraken over het verdelen van de markt of van klanten – bijvoorbeeld in het kader van aanbestedingen – zijn niet toegestaan.
Verticale kartels
Een verticaal kartel wordt gevormd door partijen die zich binnen dezelfde bedrijfskolom bevinden. Concurrentiebeperkende afspraken tussen leveranciers en afnemers zijn hier een voorbeeld van. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het opleggen van een vaste verkoopprijs door de leverancier of beperkingen ten aanzien van het gebied waarin de retailer mag verkopen.
Duurzaamheid
Bedrijven moeten extra alert zijn op afspraken die op het eerste gezicht toelaatbaar en wenselijk lijken, zoals afspraken in het kader van duurzaamheid, maar die een negatieve uitwerking op de concurrentie hebben. Ook dat soort overeenkomsten zijn vaak verboden en kan partijen duur komen te staan.
Hoge boetes
Bij overtreding van het kartelverbod kunnen namelijk boetes worden opgelegd aan de betrokken ondernemingen met een maximum van 10% van de (concern) jaaromzet. Daarnaast kan ACM boetes opleggen tot €900.000 aan personen die binnen de onderneming actief betrokken zijn geweest bij het kartel. Uitdrukkelijk zijn dat niet alleen de bestuurders van de ondernemingen, maar eenieder binnen de onderneming die een rol had in het kartel.
Beïnvloeding televisieprijzen door Samsung
Samsung heeft volgens de ACM gedurende een periode van bijna zes jaar ongeoorloofde invloed uitgeoefend op de online-verkoopprijzen voor televisies van zeven detailhandelaren. Samsung gaf ‘prijsadviezen’, maar sprak detailhandelaren er vervolgens op aan als zij lagere prijzen hanteerden. Samsung hield deze online prijzen via automatische online monitoring in de gaten. Bij een te lage verkoopprijs nam Samsung contact op en spoorde ze de verkopers aan de prijs te verhogen. Samsung liet de detailhandelaren daarbij weten dat zij andere verkopers die een te lage prijs rekenen hier ook op zou aanspreken.
Detailhandelaren wisten zodoende van elkaar dat ze zich niet uit de markt zouden prijzen door de adviesprijs te volgen. Andersom attendeerden detailhandelaren op hun beurt Samsung ook op te lage prijzen van concurrenten, waarna Samsung daarop actie ondernam. Op deze manier heeft Samsung de prijzen op ongeoorloofde wijze hoog gehouden, met als doel haar marges en die van haar retailers te beschermen.
Dit alles ten nadele van de consument. Een leverancier mag wel vrijblijvende prijsadviezen geven, maar verdere sturing daarop is niet toegestaan. De boete voor Samsung bedraagt ruim 39 miljoen euro. Samsung gaat in beroep tegen de boete.
Handhaving verbod op verticale afspraken
Met dit besluit is de ACM een nieuwe weg ingeslagen met betrekking tot verticale overeenkomsten. Tot 2018 gaf de ACM geen prioriteit aan de handhaving van het verbod op dergelijke afspraken, nu zij van mening was dat verticale afspraken de concurrentie niet aanzienlijk beperken. Die benadering heeft de ACM – onder haar nieuwe bestuursvoorzitter en in lijn met de visie van de Europese Commissie – de laatste jaren losgelaten en nu definitief bevestigd.
Inkoopkartel inzamelaars gebruikt frituurvet
Drie ondernemingen – UCO Kampen, Nieuwcom en Rotie – hebben (horizontale) afspraken gemaakt over de inkoopprijzen van het frituurvet. Gebruikt frituurvet wordt door inzamelaars ingekocht, bij met name horecaondernemingen, om vervolgens door te verkopen als grondstof voor biodiesel. Door het onderling maken van inkoopafspraken, konden de marges zo ruim mogelijk worden gehouden. Daarnaast maakten de drie inzamelaars ook afspraken over wie bij welke leverancier langs mocht gaan. Als toch een te hoge inkoopprijs werd geboden, spraken de inzamelaars elkaar daarop aan. De ACM heeft geconcludeerd dat dergelijke inkoopkartels schadelijk zijn voor de concurrentie en tevens leveranciers benadelen.
Uiteindelijk is UCO Kampen niet in het onderzoek van de ACM meegenomen, nu zij failliet is gegaan. De hoogste boete is voor Rotie, die met beide andere inzamelaars kartelafspraken maakte. Omdat de ondernemingen hebben meegewerkt aan het onderzoek, zijn de boetes verlaagd. Uiteindelijk moeten Rotie en Nieuwcom in totaal meer dan 3,5 miljoen euro betalen. Daarnaast heeft de ACM drie feitelijk leidinggevenden beboet voor in totaal bijna 190.000 euro.
Ook kartels aan de inkoopzijde worden aangepakt
Kartels tussen concurrenten zien veelal op de verkoopmarkt. Doorgaans zijn dat dan ook de kartels waar de ACM boetes voor oplegt. Met deze boete benadrukt de ACM dat ook kartels aan de inkoopzijde van de markt marktverstorend kunnen werken en daarom worden aangepakt. Een belangrijke nuance daarbij is dat het hier ging om geheime afspraken waardoor de leveranciers van het frituurvet – vaak kleine horecaondernemingen – jarenlang zijn benadeeld. Inkoopsamenwerkingen tussen concurrenten kunnen wel degelijk zijn toegestaan wanneer ze juist concurrentiebevorderend werken en de leveranciers van deze samenwerking op de hoogte zijn.
Conclusie: een koerswijziging om rekening mee te houden.
De Samsung zaak toont aan dat de ACM niet langer terugdeinst om afspraken tussen leverancier en afnemer die schadelijk zijn voor de concurrentie aan te pakken. Het is daarom onverminderd belangrijk dat distributieovereenkomsten in lijn zijn met het kartelverbod. Er is een (groeps)vrijstelling van het kartelverbod die een duidelijk kader biedt voor wat wel en niet kan worden afgesproken in verticale (distributie)overeenkomsten.
Inkoopsamenwerkingen tussen concurrenten dienen altijd kritisch te worden getoetst. De frituurvetzaak toont aan hoe het niet moet, maar in veel gevallen kunnen inkoopsamenwerkingen wel degelijk concurrentiebevorderend uitwerken. Het is dan – kort gezegd – wel van belang dat de samenwerking transparant is naar de leveranciers, niet verder gaat dan noodzakelijk en er voldoende concurrentie is op de afzetmarkt. Om problemen achteraf te voorkomen is het noodzakelijk om die analyse vooraf objectief en grondig te maken.
Daarnaast is het van essentieel belang om binnen een inkoopsamenwerking duidelijke regels te hebben over wat wel en niet met elkaar kan worden afgesproken en uitgewisseld. Zodra de samenwerking verder gaat dan noodzakelijk en ook ziet op de verkoop, kan daarmee al snel het kartelverbod worden overtreden.
