Nadat de Oostenrijkse Hoge Raad eerder de bewaarplicht telecomgegevens ongrondwettig verklaarde, werd vandaag bekend dat ook de wetgever van het Verenigd Koninkrijk ingrijpt om iets aan deze plicht te doen. Vreemd genoeg veegt deze de bewaarplicht niet van tafel, maar komt er een reparatiewet waarmee de wet min of meer (in afgezwakte vorm) kan blijven bestaan.
Op grond van de zogenaamde ‘dataretentierichtlijn’ van de Europese Unie, zijn – kort gezegd – ondernemingen die telecom- en internettoegangsdiensten in een lidstaat van de EU verlenen al jaren verplicht om telefonie- en internetgegevens van hun gebruikers op te slaan. Deze moeten zij – afhankelijk van het type gegevens en de lidstaat – tot maarliefst 24 maanden bewaren zodat bijvoorbeeld politie en geheime diensten deze gegevens in het kader van onderzoeken kunnen opvragen.
Hof van Justitie verklaart richtlijn ongeldig
In een baanbrekend arrest van het Hof van Justitie van de EU van april dit jaar heeft de rechter deze hele dataretentierichtlijn echter ongeldig verklaard, waardoor de bewaarplicht in de Europese Unie op losse schroeven kwam te staan. Volgens de hoogste Europese rechter is de te brede bewaarplicht strijdig met fundamentele grondrechten van Europese burgers en wordt deze inbreuk niet gelegitimeerd door enig ander belang. Immers, aldus het Hof van Justitie, de maatregelen zijn te ruim en te vaag (niet-proportioneel), er worden te veel gegevens opgeslagen en er bestaan onvoldoende waarborgen om misbruik van de opgeslagen gegevens te voorkomen.
Nadat dit arrest werd gewezen, leek het evident dat de lidstaten de bewaarplicht direct ongeldig zouden verklaren. Dat is echter niet het geval. Onze eigen staatssecretaris Teeven stelt bijvoorbeeld nog meer tijd nodig te hebben om het inmiddels bijna drie maanden oude vonnis te bestuderen en met een inhoudelijke reactie te komen. Dit zal dus (hoogstwaarschijnlijk) pas na het zomerreces gebeuren.
Noodwet in het Verenigd Koninkrijk
Dat de wetgevers van de Europese lidstaten niet happig zijn om de bewaarplicht direct te schrappen moge duidelijk zijn. Weinig staten willen immers zomaar de toegang tot de zeer waardevolle en (relatief) eenvoudig inzichtelijke telecom- en internetdata over hun burgers opgeven. Deze troef geeft ook het Verenigd Koninkrijk – dat sowieso geen land is met een goede reputatie als het om observatie van burgers gaat – dan ook niet zomaar uit handen. Haar oplossing: versmal de bewaarplicht door middel van een reparatiewet zodat deze binnen de (niet gedefinieerde) kaders van het Europese Hof valt.
Zo kondigde de Britse regering aan dat er een commissie komt die de invloed van de wet op de privacy van staatsburgers toetst, komen er jaarlijkse transparantierapporten van de overheid en wordt het aantal overheidsorganen dat toegang kan krijgen tot de data iets beperkt. Ook wordt de bewaartermijn verkort naar 1 jaar. Verder blijft de situatie vrijwel ongewijzigd. Omdat de inbreuk op fundamentele rechten van de Britse burgers nauwelijks meer gelegitimeerd wordt, lijkt deze waarborgen me hoe dan ook te beperkt om alsnog door de hoepel van het Hof van Justitie te springen.
Zonder de lijn van het Europese Hof van Justitie te volgen door de bewaarplicht af te schaffen, waarna wellicht rustig na kan worden gedacht over de wijze waarop een bewaarplicht wel gelegitimeerd kan worden, is het volgens de Britse wetgever kennelijk nodig om ‘emergency legislation’ door te voeren waardoor de bewaarplicht effectief blijft bestaan. In slechts 7 dagen moet de reparatiewet door het parlement worden geleid, een proces dat normaliter maanden duurt. Zodoende kunnen parlementsleden onmogelijk voldoende inhoudelijk op de wijzigingen reageren.
Al met al lijken Cameron cum suis vooral kwaad bloed te zetten met deze noodwetgeving. De rechtvaardiging van de inbreuk op de fundamentele rechten van de Britse burgers wordt effectief nauwelijks vergroot en de wetgever kiest er voor om zich halfslachtig bij het oordeel van de hoogste Europese rechter neer te leggen. Het is dan ook de vraag of de door de Britten bedachte oplossing stand zal houden.
