Zo bepaalde de rechtbank Amsterdam recentelijk. Stichting Laat Ondertitels Vrij (SLOV) behartigt, zoals haar naam doet vermoeden, de belangen van makers en gebruikers van ondertitels bij televisie- en filmwerken. Al sinds het mogelijk is om films te downloaden op het internet is het ook mogelijk om daar op het internet een Nederlandse ondertiteling bij te vinden, mits deze door een particulier voor je geschreven en beschikbaar is gemaakt. Populaire ondertitelingsites bierdopje.com en simplyreleases zijn voorbeelden van websites die een dergelijke service faciliteerden; zij waren enkele van de grote partijen die in 2013 werden gesommeerd door Brein. Brein is van mening dat met de vervaardiging van dergelijke ondertitels de intellectuele eigendomsrechten van de auteursrechthebbenden op de betreffende films worden geschonden. SLOV zette vervolgens een petitie en crowdfunding op, waarna zij in 2016 een zaak startte tegen BREIN.
Zij stelde dat het maken en openbaar maken van een Nederlandse ondertiteling bij een buitenlands, niet-Nederlandstalig filmwerk, anders dan in opdracht van de auteursrechthebbenden op de filmwerken, geen inbreuk vormt op de rechten van deze auteursrechthebbenden. Daarnaast stelde zij dat ondertitels expressies zijn van de makers van die ondertitels, waardoor deze ondertitels beschermd dienen te worden op grond van de vrijheid van meningsuiting. Hierdoor zou steeds een afweging moeten plaatsvinden tussen de beweerdelijk geschonden auteursrechten en de vrijheid van meningsuiting van de vertaler.
De rechtbank oordeelde dat gezien er auteursrecht rust op de gesproken dialogen in de film, er bij een vertaling daarvan sprake is van een verveelvoudiging. Voor de vervaardiging en het openbaar maken van ondertitels is daarom toestemming nodig van de auteursrechthebbende op de betreffende film. Er kan bij het maken van de ondertitels wel een zelfstandig werk ontstaan, de ondertitels moeten dan, beoordeeld naar de omstandigheden van het geval, qua totaalindrukken zoverre afwijken dat er ten opzichte van het oorspronkelijke werk te spreken is van een nieuw zelfstandig werk. Wanneer dit het geval is ontstaat er een dubbel auteursrecht op de ondertitels, wat overigens niet wegneemt dat er nog steeds toestemming nodig is van de rechthebbende op het oorspronkelijke werk voor vervaardiging en openbaarmaking van de ondertitels.
Betreffende de stelling dat een ondertiteling een uiting kan zijn waarop bescherming rust zegt de rechter dat inderdaad, wanneer dit in een zaak gesteld wordt, een afweging gemaakt moet worden naar de omstandigheden van het geval of bij de handhaving van de auteursrechten geen disproportioneel afbreuk wordt gedaan aan andere fundamentele rechten zoals de vrijheid van meningsuiting. . Op zich logisch, maar het is welmoeilijk voor te stellen dat er in de vertaling van een werk een zelfstandige uiting ontstaat los van de uiting die de oorspronkelijke maker al bedoeld heeft, die bovendien in zoverre verschilt van de oorspronkelijke mening dat de vrijheid van meningsuiting van de vertaler zwaarder weegt dan het intellectuele eigendomsrecht van de oorspronkelijke maker. Te denken valt aan een politiek geladen film, waar de ondertiteling op belangrijke punten afwijkt van wat er eigenlijk wordt gezegd. Een rechter zou dan kunnen besluiten dat door middel van de ondertiteling een politieke uiting wordt gedaan die een bepaalde mening over uit oorspronkelijke werk uitdraagt.
Het vonnis maakt het voor Stichting Brein duidelijk gemakkelijker om haar strijd tegen het illegaal downloaden en streamen van films tegen te gaan. Waar zij het downloaden en kijken van illegale films niet erg strikt handhaaft, kan Brein het kijken van films in vreemde talen voor veel mensen nu een stuk minder aantrekkelijk maken, door het maken en verspreiden van ondertitels aan te pakken. Het grootste gedeelte van de gebruikers van de inbreukmakende ondertitelingen zit immers niet te wachten op een nieuwe meningsuiting, maar wil gewoon het comfort van een film met Nederlandse ondertiteling.
Met oog op deze uitspraak is een grappige ontwikkeling dat Netflix onlangs een project in werking heeft gezet genaamd HERMES, waarin zij particulieren wil gaan betalen voor de vervaardiging van ondertiteling bij haar films. Het project test de taalkennis van de vertalers, die vervolgens betaald gaan worden om ondertitelingen te schrijven voor de films die Netflix aanbiedt. Een mooi alternatief voor de vertalers die door de hier besproken uitspraak zonder werkzaamheden zitten.
Lees de volledige uitspraak hier.
Geschreven door Jelte van ‘t Hul
