De aanvang van het nieuwe jaar brengt veel veranderingen met zich in de wereld van het intellectuele eigendomsrecht (IE-recht). Verschillende IE-rechten komen te vervallen, waardoor een hoop namen niet meer beschermd zullen worden. Zo vervalt in januari 2024 de auteursrechtelijke bescherming van het laatste werk van Sherlock Holmes, The Case-Book of Sherlock Holmes en wordt ook Mickey Mouse, de creatie van Walt Disney, niet meer beschermd. Het gaat dan overigens wel om het muisje dat te zien was in een tekenfilmpje uit 1928 over Steamboat Willie. Walt Disney maakte na 1928 meerdere versies van Mickey Mouse die nog wel auteursrechtelijk beschermd zijn in 2024. In deze blog wordt nader ingegaan op het vervallen van IE-rechten.
IE-rechten
Het intellectuele eigendomsrecht is de verzamelnaam voor rechten op intellectuele creaties zoals onder andere teksten, foto’s, uitvindingen, merken, vormgeving en muziek. Onder deze rechten vallen onder andere het auteursrecht, octrooirecht en het merkenrecht. IE-rechten hebben betrekking op de bescherming van creaties en uitvindingen en geven de houder van de rechten kort gezegd het exclusieve recht om zijn creatie of uitvinding te gebruiken, te reproduceren, te distribueren en andere vormen van gebruik te reguleren. Inbreuk op deze rechten door derden kunnen aanleiding geven tot het zetten van juridische stappen, die onder andere de remedies schadevergoeding en het verkrijgen van gerechtelijke bevelen om verdere inbreuk te voorkomen in het leven kunnen roepen.
Verval van IE-rechten
IE-rechten zijn in beginsel niet eeuwig geldig. Ze hebben vaak een beperkte duur, variërend van enkele jaren tot enkele decennia, afhankelijk van het type recht en de jurisdictie. Zo geldt bijvoorbeeld binnen de Europese Unie dat het auteursrecht tot zeventig jaar na de dood van de auteur geldig is. Voor een octrooi is dit twintig jaar en voor een merkrecht is dat tien jaar. Een merkrecht vormt een uitzondering op de regel dat IE-rechten niet eeuwig geldig zijn: een merkrecht kan namelijk onbeperkt verlengd worden.
Het vervallen van een IE-recht betekent dat de bescherming die het biedt aan de houder niet langer van kracht is, waardoor anderen de mogelijkheid krijgen om de creaties of ideeën te gebruiken in eigen of zelfs vergelijkbare creaties. Zo werd een dag nadat de bescherming op de Mickey Mouse versie uit 1928 verviel het internet overspoeld door bewerkingen van Mickey. Ook is er al een eerste horrorfilm aangekondigd met de van origine Amerikaanse muis in de hoofdrol. Aan het gebruik van het personage zitten overigens heel wat haken en ogen. Onze eigen Michelle de Graef sprak hierover met RTL nieuws.
Er zijn ook andere gronden waarop een IE-recht kan vervallen naast het verloop van de geldigheid van een recht. Zo kan een octrooi vervallen omdat de jaarlijks geldende instandhoudingstaksen niet betaald worden.
Een merkrecht kan op verschillende manieren vervallen. Zo vervalt een merkrecht indien het niet wordt verlengd, maar kan ook een belanghebbende zorgen voor het vervallen van een merkrecht. Een belanghebbende kan een verzoek indienen bij de rechter voor een vervallenverklaring. Gronden voor een dergelijke vervallenverklaring zijn niet normaal gebruik, misleiding of verwatering van een merk.
Normaal gebruik
Om je merkrechten te bewaken moet je het merk ook daadwerkelijk gebruiken. Een merk dat binnen vijf jaar na registratie niet gebruikt is kan vervallen worden verklaard. Van een merk wordt normaal gebruik gemaakt wanneer het, overeenkomstig zijn wezenlijke functie, te weten het waarborgen van de identiteit van de oorsprong van de waren of diensten waarvoor het is ingeschreven, wordt gebruikt teneinde voor die waren of diensten een afzet te vinden of te behouden, met uitsluiting van symbolisch gebruik dat er alleen toe strekt, de aan het merk verbonden rechten te behouden.
Voor een Europees merk moet gebruik binnen de Europese Unie plaatsvinden en op een groter grondgebied dan slechts het nationaal grondgebied van de merkhouder. Voor een Benelux geregistreerd merk is normaal gebruik in één land binnen de Benelux voldoende. Het gebruik mag daarnaast niet langer dan vijf jaar zijn onderbroken.
Verwatering
Soms wordt een merk dusdanig populair dat het daardoor veelvuldig wordt gebruik in het dagelijks spraakgebruik. Het merk kan hierdoor door de consument niet worden gezien als merknaam, maar als soortnaam voor het product. Zo was hagelslag vroeger een merknaam, maar inmiddels een soortnaam voor een bepaald strooibaar broodbeleg van chocolade. Dit noemen we verwatering van een merk. Verwaterde merken hebben hun exclusiviteit en waarde verloren door merkverwatering en zijn nu synoniem geworden voor de producten of diensten die ze aanbieden, ongeacht het merk.
Andere voorbeelden hiervan zijn Aspirine voor pijnstillers, Waxine lichtje voor theelichtjes, Tissue voor papieren zakdoekjes, Maxi-Cosi voor een babyautostoeltje, Post-It voor kleefnotities, Luxaflex voor horizontale jaloezieën en Lego voor plastic bouwstenen.
Let wel, het enkele feit dat een merknaam een gebruikelijke aandoening is geworden, betekent niet direct dat een merk vervallen kan worden verklaard. De verwording tot gebruikelijke benaming moet wel het gevolg zijn van toedoen of nalaten van de merkhouder. Zo is het merk Jacuzzi niet verwaterd, ondanks het feit dat veel mensen bubbelbaden een Jacuzzi noemen. Het merk Jacuzzi blijft namelijk actief verwatering tegengaan. Zo adverteerde Center Parcs dat hun huisjes voorzien waren van een Jacuzzi, terwijl het in feite ging om merkloze bubbelbaden. Jacuzzi ging hier tegen in en sommeerde Center Parcs hiermee te stoppen. Center Parcs gaf hieraan gehoor en stopte met het gebruik van de merknaam Jacuzzi.
Misleiding
Een merk kan vervallen worden verklaard als het merk door gebruik misleidend is. Hiervan is sprake indien het publiek door het gebruik van bepaalde bestanddelen in het merk, eigenschappen toekent aan het product, die niet kunnen kloppen voor de waren en diensten waar het merk voor ingeschreven is. Consumenten kunnen bijvoorbeeld worden misleid omtrent de aard, de herkomst of de hoedanigheid van waren of diensten. Denk bijvoorbeeld aan het afbeelden van een dier waarvan een bepaald stuk vlees afkomstig is, terwijl het product niet van datzelfde dier afkomstig is of aan een product dat de (merk)naam van een bepaalde streek krijgt terwijl het helemaal niet uit die streek komt. Ook hier moet voor een vervallenverklaring wel sprake zijn van een toedoen of nalaten van de merkhouder.
Conclusie
Het lijkt nu of met het vervallen van een IE-recht de houder van het recht wordt gestraft. Toch zit er een positieve gedachte aan de mogelijkheid tot verval van een IE-recht. Het vervallen van IE-rechten is gebaseerd op de idee dat na verloop van tijd intellectuele creaties moeten bijdragen aan de vooruitgang van de samenleving. Het moedigt ook aan tot het delen van kennis en het gebruik van bestaande creaties als basis voor verdere ontwikkelingen. Door de IE-rechten te beperken in de tijd, wordt er vervolgens ruimte gecreëerd voor concurrentie en nieuwe innovaties. Dus move over Disney, het is tijd voor de eerste Mickey horrorfilm!
