De discussie over het gesloten stelsel van de wettelijke beperkingen in de Auteurswet lijkt weer te herleven. Al jaren discussieert men over de vraag of de wettelijke beperkingen van het auteursrecht wel toereikend zijn. Het belang van dit onderwerp is gestegen door de ontwikkeling van de informatiemaatschappij, waar beschikbaarheid en toegankelijkheid voorop staan en waardoor er nieuwe vragen doen rijzen. Uitgevers in Nederland maken zich zorgen over het voornemen van het kabinet om te komen tot een vernieuwd stelsel van excepties. Zit een fair-use exceptie er nu dan toch echt aan te komen? En bereiken we daarmee de oplossing?
Huidig systeem: een gesloten stelsel van wettelijke beperkingen
De Auteurswet kent de maker van een auteursrechtelijk beschermd werk een exclusief recht toe om zijn werk te exploiteren. Zonder toestemming van de auteur mag een derde geen gebruik maken van een auteursrechtelijk beschermd werk. Het auteursrecht is niet absoluut. In de auteurswet staan enkele uitzonderingen zoals het citaatrecht, de parodie-exceptie en de onderwijsexceptie. Een derde kan zonder toestemming van de auteursrechthebbende gebruik maken van het auteursrechtelijk beschermd werk mits het onder een van de beperkingen valt. Onder uitzonderlijke omstandigheden is buiten deze beperkingen een beroep op art. 10 EVRM (het recht op vrijheid van meningsuiting) mogelijk maar in principe geldt een gesloten stelsel van wettelijke beperkingen van het auteursrecht welke volgens de Europese auteursrechtrichtlijn strikt moeten worden uitgelegd.
Standpunt kabinet
Het kabinet is van mening dat het huidige systeem van uitzonderingen en beperkingen op het auteursrecht niet meer voldoet: “het is teveel nationaal gefragmenteerd, te weinig ingesteld op nieuwe ontwikkelingen en leidt tot rechtsonzekerheid. Voortdurend aanpassen is moeilijk en tijdrovend. [..] Flexibiliteit kan worden gecreëerd door in de auteursrechtrichtlijn één algemene of meerdere bijzondere, maar open en technologieneutraal geformuleerde uitzonderingen en beperkingen op te nemen.”
‘Fair use’-exceptie
Het lijkt er op dat het kabinet pleit voor een ‘fair use’-exceptie in de Auteurswet. De fair use exceptie wordt gebruikt in de Verenigde Staten en houdt in dat voor de rechtmatigheid van het gebruik van een auteursrechtelijk beschermd werk moet worden gekeken naar vier open criteria:
– doel en karakter van het gebruik,
– de aard van het beschermde werk,
– de omvang en het belang van het overgenomen deel in verhouding tot het beschermde werk als geheel en
– het effect van het gebruik op de markt voor de waarde van het beschermde werk.
Aan de hand van deze open criteria komt de rechter tot een besluit of rechtmatig gebruik is gemaakt van een auteursrechtelijk beschermd werk.
Reactie van de NUV op het standpunt van het kabinet
De Nederlands uitgeversverbond (NUV) is tegen de herziening van het auteursrechtelijk kader zoals de kabinet dat voor ogen heeft.Volgens NUV bevatten veel excepties zoals het citaatrecht open normen waardoor overnemen bijvoorbeeld is toegestaan voor zover ‘het in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is’. Invoering van een Europese ‘fair use’-exceptie zal volgens de NUV rechtsonzekerheid tot gevolg hebben. De doelstelling van het kabinet – om te komen tot een flexibel en toekomstbestendig systeem van excepties dat rechtszekerheid biedt – wordt volgens NUV dan ook niet bereikt met de invoering van een ‘fair use’-exceptie. Daarbij wijst het NUV naar recente conclusies van onafhankelijke deskundigen in het rapport ‘Flexibel auteursrecht: samen op weg naar oplossingen’, dat is uitgebracht op basis van door gebruikers ingebrachte problemen.Hieruit blijkt dat er geen noodzaak bestaat voor het hervormen van de Nederlandse auteurswet.
En nu..?
Met het NUV betwijfel ik of de invoering van een ‘fair use’-exceptie zal leiden tot een oplossing met name wanneer het gaat over de rechtszekerheid. Het NUV wijst er naar mijn mening terecht op dat sommige beperkingen open normen bevatten waardoor rekening kan worden gehouden met de omstandigheden van het geval. Echter geldt dit niet voor alle beperkingen. Vooralsnog moet worden uitgegaan dat de lijst van uitzonderingen gesloten is en strikt moet worden uitgelegd. Daartegenover moet er mijns inziens op worden gewezen dat er een lage drempel bestaat bij de vraag of er sprake is van een auteursrechtelijk beschermd werk.
Doordat een werk al gauw auteursrechtelijk beschermd is en daartegen over een gesloten lijst van uitzonderingen bestaat welke strikt moet worden uitgelegd, wordt de kans groot dat de spanningen tussen het auteursrecht en andere rechten zoals het recht op vrijheid van meningsuiting toeneemt. In het geval dat het gesloten stelsel van auteursrechtelijke beperkingen geen soelaas biedt, kan mijns inziens in uitzonderlijke gevallen een beroep worden gedaan op artikel 10 EVRM. Op die manier biedt de wet voldoende flexibiliteit voor uitzonderlijke omstandigheden die niet onder een van de beperkingen van de Auteurswet kunnen vallen maar een beperking op het auteursrecht wel wenselijk is. A-G Verkade wijst in het Scientology arrest op het feit dat het gesloten stelsel van auteursrechtelijke beperkingen niet in de weg staat aan het feit dat art.10 EVRM onder omstandigheden zijn eigen verdragsrechtelijke rol kan blijven spelen in auteursrechtelijke geschillen. Ik pleit dan ook voor het behoud van het huidige auteursrechtelijk systeem. In uitzonderlijke gevallen zou een beroep op artikel 10 EVRM mogelijk kunnen zijn.
Vooralsnog ziet het er nog niet naar uit dat er een ‘fair use’-exceptie in de Auteurswet komt. De wetgever mag immers niet buiten de beperkingen van de auteursrechtrichtlijn andere beperkingen opnemen die de auteursrechtrichtlijn niet kent. Het wordt dan ook wachten op het initiatief van de Europese wetgever om een ‘fair use’-exceptie in te voeren voordat een fair use exceptie daadwerkelijk kan worden opgenomen in de Nederlandse auteurswet.
Auteur: Yasemin Karadavut
