Essay Correspondent
Vanmorgen las ik, met veel genoegen overigens, het meest recente essay van Rob Wijnberg op de Correspondent. De auteur, filosoof en bedrijfskundige Rob Wijnberg, zet in zijn essay vrij helder uiteen dat we een drietal verschillende waarheden kennen: de gegeven waarheid, de gevonden waarheid en de gemaakte waarheid (lees het essay vooral zelf, als je precies wilt weten wat deze waarheden inhouden).
Volgens Wijnberg raakt het idee van de gemaakte waarheid, een waarheid die door de mens zelf wordt gecreëerd, ‘meer en meer in zwang’ en is tegenwoordig zelfs steeds meer sprake van waarheid als product. Dit zou te maken hebben met de ‘commercialisering van onze informatievoorziening’: doordat multinationals nieuwsmedia in handen zouden hebben, en bijvoorbeeld kijkcijfers en advertentie-inkomsten steeds meer leidend worden, wordt het nieuws (en daarmee: de waarheid) als het ware door deze commerciële prikkels bepaald. Tot nu toe allemaal vrij helder en sterk onderbouwd, en bovendien, zeer vermakelijk om te lezen.
Er volgt hierna echter een passage die niet helemaal (juridisch) juist is. Het gaat om de volgende passage: “Nee, het voornaamste verschil is dat bijna niemand de bron van waarheid – het algoritme – nog doorgrondt of snapt. En belangrijker: dat niemand de morele verantwoordelijkheid draagt of aansprakelijk gesteld kan worden voor de waarachtigheid van de informatie die eruit komt. […] Voor Google en Facebook geldt niets van dit alles. Ze zijn niet aansprakelijk voor de informatie die ze verspreiden; ze dringen de informatie aan hun gebruikers op in de zoekresultaten of tijdlijn, de waarachtigheid ervan is slecht of niet in te schatten, het bereik is wereldwijd en hun morele verplichting gaat uitsluitend uit naar aandeelhouders.”
Het eerste gedeelte begrijp ik nog: niemand, behalve (enkele) werknemers van de bedrijven zelf, snapt de algoritmes van Google en Facebook. In dat opzicht zijn onze informatiestromen vrij intransparant, en dat is op zich best kwalijk te noemen. Wel wil ik daar de kanttekening bij plaatsen dat we vroeger (en daarmee doel ik op de tijd van de papieren media) ook geen idee hadden hoe nieuwsberichten werden samengesteld of hoe werd bepaald welk nieuws een ‘headliner’ was, en welk nieuws niet. Een zeer groot verschil met vroeger is er wat mij betreft dus niet echt.
Aansprakelijkheid tussenpersonen op internet
De schrijver stelt daarnaast echter dat Google en Facebook geen morele verantwoordelijk dragen, en evenmin aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de informatie die ze verspreiden. Wie het juridische nieuws volgt, en bijvoorbeeld dit blog leest, zou echter beter moeten weten. Internet Service Providers (hierna: ISP’s) worden in de juridische wereld immers steeds minder als slechts neutrale tussenpersonen bestempeld.
Leidraad daarbij is dat als de ISP wetenschap heeft van de onrechtmatigheid van de informatie, de ISP zelf onrechtmatig handelt door deze informatie beschikbaar te houden. In recente ontwikkelingen wordt dit beeld steeds opnieuw bevestigd: zo moest Facebook van de rechter meewerken in ‘de wraakpornozaak’, worden ISP’s op regelmatige basis verplicht NAW-gegevens te verstrekken, moeten Usenetwebsites maatregelen treffen om auteursrechtinbreuken te verminderen, en werd Tom Kabinet (meermaals) in het ongelijk gesteld.
Bovendien houdt het ACM momenteel streng toezicht op online platforms, waardoor er ook sancties kunnen volgen vanuit de publieke sector. Dat ISP’s (zoals ook Facebook en Google) slechts neutraal zijn, en nooit aansprakelijk kunnen zijn voor informatie die door hun platforms vloeit, is dus simpelweg niet waar. Wel is het zo dat deze partijen standaard een beroep lijken te doen op hun beweerdelijke neutraliteit, maar goed, dat zou ik ook doen als ik hen was.
De vraag of ISP’s aansprakelijk kunnen zijn voor de ‘waarachtigheid’ van de informatie die zij verspreiden, dient ook niet met een definitief ‘nee’ te worden beantwoord. Zo heeft Facebook recentelijk besloten nepnieuws tegen te gaan, nadat het kritiek kreeg over potentiële beïnvloeding van de Amerikaanse verkiezingen. Niet voor niets wordt er in de Verenigde Staten momenteel een hevig debat gevoerd over Facebook’s beweerdelijke onafhankelijkheid. Ongetwijfeld zullen er in de VS claims volgen, als Facebook alsnog zal besluiten niet in actie te komen tegen nepnieuws en zich blijft verschuilen achter zijn onafhankelijkheid. Het lijkt er dus op dat Facebook een steeds grotere verantwoordelijkheid krijgt (of eigenlijk: zichzelf aanmeet) in het kader van ‘onjuiste’ informatie.
Het ‘recht om vergeten te worden’ bij Google is ook interessant in het kader van de onderhavige kwestie. Op grond van een in 2014 door het HvJEU gewezen arrest, is Google onder bepaalde omstandigheden verplicht om zoekresultaten over personen op het internet te verwijderen. Dat informatie bijvoorbeeld onjuist is, kan meespelen in het verwijderen van de informatie (juridisch gekwalificeerd als ‘recht van verzet’) over de betreffende personen. Indien Google er derhalve onterecht voor kiest om onjuiste informatie over bepaalde personen op het internet beschikbaar te houden, kan Google zelf worden aangesproken. Wat op dit moment al gebeurt, is dat rechter dwangsommen aan Google oplegt, indien onterecht niet wordt voldaan aan verwijderverzoeken. Civiele aansprakelijkheden zullen ongetwijfeld volgen in de toekomst. Google lijkt dus ook ergens aan een soort ‘waarheidstoetsing’ onderhevig te zijn.
Slot
Het is inderdaad zo dat Google en Facebook een traditie lijken te hebben in het zich verschuilen achter hun (beweerdelijke) neutraliteit. Al dan niet op eigen beweging is hier echter verandering in aan het komen, en wordt zelfs het verspreiden van onjuiste informatie steeds meer tegengegaan. Het tot nog toe volledig legitieme argument ‘dat hep op Feesboek gestaan’, lijkt dus steeds meer op te gaan. Dat kan ik alleen maar aanmoedigen!
