Deze week staat Eindhoven in het teken van de Dutch Design Week: het grootste design evenement van Nederland waar ontwerpers hun nieuwste designs tonen. Hoe kan een ontwerper zijn designs beschermen? En maakt het voor de bescherming uit dat een ontwerper zijn design al aan het publiek heeft getoond tijdens de DDW?
Bescherming van designs
Een design komt voor auteurs- en/of modelrechtelijke bescherming in aanmerking. Voor zover zijn design niet auteursrechtelijk en/of modelrechtelijk beschermd is, kan de ontwerper een beroep doen op het leerstuk van de slaafse nabootsing. Tot slot kan een ontwerper zijn design wellicht als (driedimensionaal) merk registreren.
Auteursrecht
Een design komt voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking, wanneer het een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt. In de praktijk komt het erop neer dat een werk beschermd is als er sprake is van een zekere mate van creativiteit in die zin dat de maker bij de vormgeving van het werk keuzes heeft gemaakt die berusten op zijn persoonlijke smaak of voorkeur en niet uitsluitend op objectieve vereisten van technische of praktische aard. Designs die louter technisch bepaald zijn of puur door mode, stijl of trend worden bepaald zijn niet auteursrechtelijk beschermd. Daarnaast beschermt het auteursrecht geen ideeën: enkel de concrete uitwerking komt voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking.
Voor auteursrechtelijke bescherming is geen registratie vereist. Dit betekent dat het auteursrecht automatisch ontstaat door het ontwerpen/maken van een design, zolang het concreet is uitgewerkt.
Modellenrecht
Naast het auteursrecht kan een design beschermd worden door het modelrecht. Het modellenrecht beschermt het uiterlijk van een voortbrengsel. Dit uiterlijk kan twee- of driedimensionaal zijn. In het eerste geval is er sprake van een tekening, zoals een dessin of patroon, aangebracht op bijvoorbeeld kleding of behang. In het tweede geval is er sprake van een model, zoals vazen, lampen, servies, stoelen, tafels of andere meubels.
Vereisten voor het modelrecht zijn dat het model nieuw is en een eigen karakter heeft. Het eigen karakter houdt in dat de algemene indruk die dit model wekt, verschilt van de algemene indruk van andere modellen die voor het publiek beschikbaar zijn gesteld vóór het model van de designer.
Een model kan als Benelux-, Gemeenschaps- of Internationaal model worden geregistreerd. Daarnaast worden niet-ingeschreven modellen gedurende 3 jaar na de eerste openbaarmaking beschermd. Na deze 3 jaar vervalt de bescherming en is het niet meer mogelijk alsnog een depot te doen. Verder kan de modelhouder in dat geval uitsluitend optreden tegen namaak (ontlening) van het beschermde model.
Het gebeurt vaak dat een ontwerper zijn model al op de markt brengt – bijvoorbeeld bij de DDW –, voordat hij het heeft geregistreerd. Modelregistratie is immers een juridische formaliteit waar niet iedere ondernemer meteen aan denkt. Gelukkig heeft de Europese richtlijngever daar rekening mee gehouden. De ontwerper van een model heeft een terme de grace van 12 maanden waarbinnen hij zijn model alsnog kan registreren. Als er echter meer dan 12 maanden verstrijken na de eerste beschikbaarstelling aan het publiek, dan is het te laat. Het model is dan nietig en de ontwerper kan dan alleen een beroep doen op de niet-ingeschreven modelrechtelijke bescherming.
Voorgebruik
Het kan ook voorkomen dat een ontwerper zijn design niet als model heeft geregistreerd en het design in de Benelux gebruikt en een derde – zonder dat hij van het bestaan van het andere design afweet – een soortgelijk design als model registreert. In dat geval bezit deze derde de modelrechten op het model, maar kan de ontwerper een beroep doen op het recht van voorgebruik, waardoor hij zijn modellen mag blijven produceren en verhandelen. De ontwerper kan dan echter zelf niet optreden tegen inbreuk van derden.
Slaafse nabootsing
Wanneer het design niet auteursrechtelijk en/of modelrechtelijk beschermd is, kan de ontwerper mogelijk een beroep doen op het leerstuk van slaafse nabootsing. Uitgangspunt is dat nabootsing in principe is toegestaan indien en voor zover het nagebootste product niet is beschermd door rechten van intellectuele eigendom. Nabootsing is echter niet toegestaan, wanneer een derde zonder aan de deugdelijkheid en bruikbaarheid van zijn producten af te doen, zijn producten evengoed op een andere manier had kunnen ontwerpen en door dit na te laten nodeloos verwarring bij het publiek veroorzaakt.
Merkenrecht
Tot slot kan de ontwerper overwegen om zijn design als driedimensionaal merk (vormmerk) in te schrijven. Een dergelijk vormmerk is echter niet beschermd als de vorm technisch of functioneel bepaald is, of als de vorm bepalend is voor de waarde of aantrekkelijkheid van het product. Waarschijnlijk is de vorm van de design zeer belangrijk voor de markwaarde, waardoor het niet als merk kan worden ingeschreven.
