Op 9 januari 2020 heeft de rechtbank Midden-Nederland vonnis gewezen in de zaak die door een vrouw was aangespannen tegen Ali B en zijn management. De aanleiding van deze procedure was een geluidsfragment dat door het tv-programma “Opsporing verzocht” was uitgezonden en waarin de vrouw (slachtoffer van een overval) heeft gezegd dat de overvaller “praatte met een Ali B accent”. Ali B heeft dit geluidsfragment vervolgens in zijn theatershow gebruikt om er de draak mee te steken. Dat maakte volgens de vrouw inbreuk op haar portretrecht en haar recht op privacy. Daarnaast stelde de vrouw dat de stemopname een persoonsgegeven is in de zin van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) die zonder wettelijke grondslag werd verwerkt. Lees hieronder wat het oordeel is van de rechtbank.
Het portretrecht
Op grond van artikel 21 Auteurswet is de publicatie van een niet in opdracht gemaakt portret ongeoorloofd indien de geportretteerde een redelijk belang heeft dat zich tegen die publicatie verzet. Als redelijk belang kan worden aangemerkt een privacybelang of een commercieel belang. Dit laatste belang is met name in te roepen door bekende personen met een zogenoemde verzilverbare populariteit. Om een beroep te doen op het portretrecht moet er allereerst natuurlijk wel sprake zijn van een portret. In de onderhavige zaak stelde de vrouw dat haar stemopname een portret was in de zin van artikel 21 Auteurswet.
Het portretrecht ziet op een afbeelding van (een deel van) een gelaat van een persoon, zodanig dat de geportretteerde, al dan niet door de combinatie met andere factoren, kan worden herkend. De stem is geen afbeelding van het gelaat en derhalve niet beschermd wordt door het portretrecht, zo oordeelt de rechtbank. Klinkt logisch en in 2012 heeft de rechtbank Amsterdam al eens geoordeeld dat de stem van een persoon die werd gebruikt voor de navigatie van TomTom niet binnen de reikwijdte van het portretrecht valt en daarop lijkt deze uitspraak voort te borduren.
Als we kijken naar oudere rechtspraak op het gebied van het portretrecht dan blijkt dat het “portret” wel een ruim begrip is en dat het niet noodzakelijk is dat het gelaat herkenbaar in beeld is om te spreken van een portret. De Hoge Raad oordeelde in 1987 in het Naturistengids-arrest bijvoorbeeld al dat iemand zijn lichaamshouding kan bijdragen aan de herkenbaarheid van de persoon en herkenning door enkele personen al voldoende zou kunnen zijn om te speken van een portret. Tevens oordeelde de Hoge Raad in 2003 in het Breekijzer-arrest dat het “afblokken” van een gezicht, waarbij een gezicht geheel of gedeeltelijk onherkenbaar wordt gemaakt, niet direct betekent dat er geen sprake is van een portret.
Het portretrecht lijkt voor een stemopname toch echt een brug te ver. Ook als de rechtbank zou hebben geoordeeld dat een stemopname onder het portretrecht valt, dan zou de vrouw moeten hebben kunnen aantonen dat zij een privacy rechtelijk belang heeft dat zwaarder weegt dan het recht om het portret openbaar te maken. Dat lijkt in dit geval onaannemelijk. De vrouw had in deze zaak namelijk ook een vordering ingesteld op grond van schending van haar fundamentele recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer op grond van artikel 8 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. De rechtbank oordeelde ten aanzien van die vordering dat het daar tegenoverstaande fundamentele belang van Ali B dat ziet op het recht op vrijheid van meningsuiting in dit geval zwaarder weegt.
De stemopname is een persoonsgegeven
De rechtbank oordeelt dat een stemopname van een persoon wel een biometrisch persoonsgegeven is en dat daarmee de AVG van toepassing is. Dat de stem “anoniem” ten gehore is gebracht en de vrouw aan de hand daarvan niet direct kan worden geïdentificeerd brengt volgens de rechtbank niet mee dat geen sprake is van een persoonsgegeven. Een persoon is in de zin van de AVG ook identificeerbaar, indien de identiteit van de persoon nog niet is vastgesteld, maar dit redelijkerwijs, zonder onevenredige inspanning, wel kan gebeuren. In dit geval kan iemand met het op internet zoeken van elementen uit hetgeen in de show ten gehore wordt gebracht en wordt verteld redelijk eenvoudig de identiteit van de vrouw achterhalen. De stemopname is in dit geval in combinatie met de andere informatie een persoonsgegeven.
De vrouw stelt dat haar stemopname zonder wettelijke grondslag wordt verwerkt, maar de rechtbank ziet dit anders. In dit geval is de verwerking van de stemopname volgens de rechtbank rechtmatig op grond van het gerechtvaardigd belang, omdat Ali B’s gebruik van de stemopname valt onder de vrijheid van de artistieke uitdrukkingsvorm. Deze uitzondering staat in artikel 43 Uitvoeringswet AVG en brengt met zich mee dat de vrouw ook geen beroep toekomt op het recht op vergetelheid.
Geen volledige proceskostenveroordeling portretrecht
Tot slot herhaalt de rechtbank dat het portretrecht geen intellectueel eigendomsrecht is en daarmee niet valt onder de reikwijdte van artikel 1019h Rv. Voor zaken die gaan over het portretrecht geldt dus geen volledige proceskostenveroordeling. Dit is niets nieuws, maar wel goed om rekening mee te houden.
