Gary Kasparov heeft de wereldberoemde schaakpartij op 4 mei 1997 van IBM-computerprogramma ‘Deep Blue’ niet verloren wegens zijn achterstand in rekencapaciteit tegenover het apparaat, maar juist door de eigen beperkingen van de computer. Althans, dit is wat statisticus Nate Silver betoogt in een documentaire over de wedstrijd.
De computer wendt zijn superieure rekenkracht aan om iedere beurt constant alle mogelijke zetten en uitkomsten daarvan te berekenen – tot wel 200 miljoen per seconde. Dit is de zogenaamde ‘brute force’ techniek: net zo lang zetten uitproberen tot de beste mogelijkheid uit de koker komt. Dit is ook de techniek die (waarschijnlijk) is gebruikt om de iCloud-accounts van vele celebrities te hacken; net zo lang alle wachtwoorden proberen tot het gewenste resultaat is bereikt.
De techniek in 1997 was kennelijk echter nog niet dermate vergevorderd dat deze trial & error techniek feilloos kon worden toegepast. Zo kon het voorkomen dat Deep Blue in zijn berekeningen in een letterlijke herhaling van zetten verviel, waardoor geen beste zet naar voren kwam. Hiervoor had IBM een zogenaamde ‘failsafe’ ingebouwd: als het programma binnen de beslistermijn zelf geen beste zet koos, werd een willekeurig stuk verschoven.
Dit gebeurde in zet 44 van de wedstrijd. Deep Blue sloeg op hol en koos er op het allerlaatste moment voor om zijn toren te verschuiven – een op dat moment onbeduidende en zinloze zet. Dat was ook de eerste analyse van Kasparov, waardoor hij kennelijk in de war raakte. In plaats van deze zwakte van Deep Blue uit te buiten, kwam Kasparov tot de conclusie dat zijn tegenstander simpelweg veel verder vooruit kon denken dan hijzelf. Het verzetten van de toren kwam niet voor in één van de scenario’s in de 15 zetten die Kasparov vooruit kon denken, dus moest Deep Blue wel in staat zijn om minimaal 16 zetten vooruit te kunnen kijken.
Gevolg is volgens Silver dat Kasparov Deep Blue is gaan overschatten. Het extreem voorzichtige en strategische spel waarvoor de Rus in het vervolg van het spel koos heeft uiteindelijk tot zijn overgave geleid. Kasparov zag, gezien de geniale (lees: onvrijwillige) zet van Deep Blue geen mogelijkheid om het spel nog te winnen. Analytici hebben het spel echter uitgespeeld en zijn tot de conclusie gekomen dat het potje in een remise was geëindigd als Kasparov door had gespeeld.
Het is uiteraard de vraag of deze ‘failsafe’ inderdaad tot de ondergang van Kasparov heeft geleid. Zelf heeft de schaker IBM altijd beticht vals spelen, ondermeer omdat hij een dermate ingenieuze val had uitgezet die door de standaardberekeningen van een computer niet omzeild had kunnen worden.
Het leuke aan deze analyse van Silver is dat het verschil in menselijkheid in een spelletje als schaken een doorslaggevende rol blijft spelen. Waar Sneijder op de training misschien iedere penalty raak schiet, mist hij de cruciale tegen Argentinië. Waar Kasparov iedere pot tegen een computergestuurd schaakprogramma zou winnen, raakt hij verward door een zet die hij niet kan verklaren en gaat hij rare sprongen maken. Dit zelfs terwijl deze zet door een bug in het programma is veroorzaakt. De les? Een spelletje psychologische oorlogsvoering win je nu eenmaal niet van een computer.
