De Dubsmash hype heeft alweer bijna het irritatiepunt bereikt, maar dat weerhield ons er niet van om afgelopen vrijdag een beetje met deze app te spelen. In de app zitten een paar honderd geluidsfragmenten met quotes of stukjes songtekst uit films, van bekende Nederlanders, uit TV programma’s, van ‘Internetgekkies’ (bekend geworden via YouTube, Dumpert) en nog veel meer. Alleen al door de lijst met quotes bladeren en kijken welke je herkent, is leuk: The Terminator: ‘I’ll be back’, de Thriller laugh van Michael Jackson, de parodie op Der Untergang: ‘Ik wil bowlen!’, Louis van Gaal: ‘Ben ik nou degene die zo slim is of ben jij zo dom’, Lucky TV: ‘wat zit je nou naar me te loeren’, Debiteuren Crediteuren: ‘Geh geh’, ‘Ik zeg: een hekkie?!’. Sommige quotes zijn in de app geplaatst door de uitgever, Mobile Motion GmbH, en andere door gebruikers.
Zoals de bedoeling is, playbackten en filmden wij bekende en minder bekende quotes, en appten we de video’s naar elkaar. De meeste video’s die wij maakten zijn niet erg geschikt voor publicatie, dus zetten we ze niet op Facebook of Twitter en plaatsen we ze ook niet bij deze blog, wat eigenlijk wel de bedoeling is van Dubsmash. Okee, drie brave filmpjes kunnen we wel plaatsen:
Bron: Buurman & Buurman (Pat a Mat). Auteur: Lubomír Beneš
Bron/auteur: Britt Dekker
Bron: De Vieze Man. Auteurs: Van Kooten en De Bie
Auteursrechtelijk bijsmaakje
Deze video’s zijn hier uiteraard puur ter onderbouwing van dit juridisch inhoudelijke artikel geplaatst. Want er zit natuurlijk wel een auteursrechtelijk bijsmaakje aan het maken en verspreiden ervan. Veel van de quotes uit films en stukjes songtekst die in de Dubsmash app staan, zijn auteursrechtelijk beschermd. Het beschikbaar stellen van de quotes in de Dubsmash app is een openbaarmaking. Het playbacken en tegelijkertijd opnemen van jezelf is een verveelvoudiging; het vervolgens verspreiden van de playback video is weer een nieuwe openbaarmaking. Voor al deze handelingen is de toestemming nodig van de auteursrechthebbende(n), tenzij er een uitzondering van toepassing is.
Ik ga er gemakshalve maar even vanuit dat Dubsmash en de Dubsmash gebruikers geen toestemming hebben gevraagd aan de auteursrechthebbenden voor het beschikbaar maken en verder verspreiden van de quotes. Dus moeten we kijken naar de uitzonderingen die mogelijk van toepassing zijn.
Citaatrecht
Het citaatrecht zal niet van toepassing zijn. Daarvoor is immers vereist dat aan alle voorwaarden cumulatief wordt voldaan, waaronder:
1. het citaat moet staan in “een aankondiging, beoordeling, polemiek, of wetenschappelijke verhandeling, of een uiting met een vergelijkbaar doel”. Hoewel dit criterium niet erg strikt wordt uitgelegd, zal de Dubsmash app of een Facebook post of tweet met een hilarische Dubsmash video hier toch niet zo snel aan voldoen;
2. het citaat moet functioneel en proportioneel zijn. Voor de meeste Dubsmash quotes zal de proportionaliteit geen probleem zijn, omdat de meeste fragmenten kort zijn, maar bij de functionaliteit van de citaten heb ik zo mijn twijfels;
3. de persoonlijkheidsrechten van de auteur van het geciteerde werk moeten in acht worden genomen. Dat betekent onder meer: geen wijzigingen of aantastingen van het citaat, en naamsvermelding van de auteur. Het playbacken en filmen is eerder een toevoeging dan een bewerking, maar ik sluit niet uit dat auteursrechthebbenden in de Dubsmash video’s een aantasting van hun werk zullen zien, en wellicht niet geheel onterecht;
4. bron en naam van de maker moeten worden vermeld indien redelijkerwijs mogelijk; dit gebeurt noch in de Dubsmash app, noch bij de verspreiding van de video’s door de Dubsmash gebruikers;
Thuiskopie exceptie
De thuiskopie exceptie zal niet opgaan omdat het openbaar maken van de quotes in de Dubsmash app en het verspreiden van de video’s per definitie geen ‘eigen gebruik’ is.
Incidentele verwerking van ondergeschikte betekenis
Ook de uitzondering van de incidentele verwerking lijkt me niet van toepassing. Daarvoor is immers vereist dat het oorspronkelijke werk wordt verwerkt als onderdeel van ondergeschikte betekenis in een ander werk. Het opnemen van de quotes in de Dubsmash app zal hier niet aan voldoen. Ook het verwerken van de quotes in de video’s is, zo lijkt me, geen verwerking van ondergeschikte betekenis.
Parodie exceptie
Onlangs heeft het Europese Hof van Justitie een arrest gewezen over de parodie exceptie in het auteursrecht (lees hier meer over dat arrest). Volgens het Hof zijn de wezenlijke kenmerken van een parodie dat een bestaand werk wordt nagebootst doch met duidelijke verschillen met het bestaande werk. Daar voldoen de Dubsmash video’s mijns inziens wel aan. Ook moet er ‘aan humor worden gedaan of de spot worden gedreven.’ Humor is natuurlijk een kwestie van smaak, maar wat mij betreft wordt er met het playbacken en filmen van de quotes wel ‘aan humor gedaan’.
Tot slot moet er volgens het Hof een rechtvaardig evenwicht in acht worden genomen tussen enerzijds de belangen en de rechten van de auteursrechthebbenden en anderzijds de vrije meningsuiting van de gebruiker die zich beroept op de parodie-exceptie. Hierbij moet rekening worden gehouden met alle omstandigheden van het geval. In deze belangenafweging kan bijvoorbeeld een rol spelen dat de parodie een discriminerend karakter heeft, zoals in de zaak bij het Hof het geval was.
Omdat de Dubsmash video’s vooral kort en meestal ‘gewoon grappig’ zijn, zullen deze video’s meestal geen bijzondere (bijvoorbeeld discriminerende) boodschap uitdragen. De Dubsmash gebruiker zal misschien ook niet zo snel een beroep kunnen doen op zijn recht op vrije meningsuiting, simpelweg omdat er niet echt een mening wordt geuit in een Dubsmash video. Anderzijds heeft ook de auteursrechthebbende zo op het eerste gezicht geen zwaarwegende belangen die zouden moeten prevaleren boven de belangen van de Dubsmash gebruiker. Ik zie dan ook best ruimte voor het toestaan van de Dubsmash video’s op grond van de parodie exceptie.
Persoonlijkheidsrechten
Ook als de parodie exceptie (of een van de andere excepties) van toepassing is, kan de maker van een auteursrechtelijk beschermd werk zich nog op zijn persoonlijkheidsrechten beroepen. De maker heeft onder meer het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk zonder naamsvermelding en het recht zich te verzetten tegen wijzigingen, misvorming, verminking of andere aantasting van het werk. Omdat naamsvermelding meestal niet zal plaatsvinden, en ook aantasting van een werk in een Dubsmash video niet helemaal valt uit te sluiten, kunnen de makers van de oorspronkelijke quotes in bepaalde gevallen waarschijnlijk een beroep doen op hun persoonlijkheidsrechten.
Fair use
De Nederlandse Auteurswet kent geen algemene ‘open’ geformuleerde uitzondering op het auteursrecht zoals de fair use uitzondering in de Engelse en Amerikaanse auteurswetten. De fair use doctrine houdt kort gezegd in dat een afweging moet worden gemaakt aan de hand van ‘the purpose and character of the use, including whether such use is of a commercial nature or is for nonprofit educational purposes; the nature of the copyrighted work; the amount and substantiality of the portion used in relation to the copyrighted work as a whole; and the effect of the use upon the potential market value of the copyright protected work.’ Een toets aan het fair use beginsel zou zonder twijfel uitvallen in het voordeel van de Dubsmash gebruiker.
Helaas bestaat deze uitzondering zoals gezegd dus (nog) niet in het Nederlandse auteursrecht. Goed nieuws op dit punt is wel dat het kabinet zich eerder dit jaar heeft uitgesproken voor een meer open geformuleerde uitzondering op het auteursrecht, naar het voorbeeld van de fair use exceptie. Wellicht wordt deze uitzondering dus in de toekomst in onze Auteurswet opgenomen.
Tot slot
Een quizvraag: ervan uitgaande dat de quotes “A je to”, “Ik zou wel een bonbonnetje lusten” en “Ik wil echt heel graag een roze Ford Ka…” auteursrechtelijk beschermd zijn, kan SOLV dan een beroep doen op het citaatrecht voor de bij deze blog geplaatste Dubsmash video’s? (Antwoord: ja).
