De gemeente Amsterdam heeft een nieuw plan bedacht om illegale woningverhuur aan toeristen aan te pakken. Amsterdam gaat daarvoor de website van Airbnb en andere aanbieders scrapen. Dat is het geautomatiseerd verzamelen van allerlei data van een website om het vervolgens voor eigen doeleinden te gebruiken of analyseren.
Airbnb
Het verhuren van woningen is toegestaan, maar daarbij gelden wel strikte voorwaarden. Zo is het bedrijfsmatig en structureel verhuren niet toegestaan en mag aan niet meer dan vier personen tegelijkertijd worden verhuurd. Als een woning in totaal meer dan twee maanden per jaar wordt verhuurd, gaat de gemeente onderzoeken of bedrijfsmatig wordt verhuurd.
Veel verhuurders houden zich niet aan die regels, en dat blijkt. In 2015 kwamen bij het meldpunt voor woonfraude 834 meldingen binnen van vermeende illegale verhuur van woningen aan toeristen, veelal via Airbnb. Dat is meer dan twee keer zoveel in 2014. De gemeente wil dat deze woningen weer beschikbaar worden voor bewoners.
Adres
Het gaat er de gemeente voornamelijk om erachter te komen wat het adres is van een woning en of het ook langer dan twee maanden per jaar verhuurd wordt en/of aan meer dan vier personen tegelijkertijd. Op Airbnb wordt enkel de buurt waar een woning zit weergeven. Het precieze adres krijg je pas doorgestuurd als je een boeking doet. De gemeente gaat daarom ook websites van andere aanbieders doorzoeken, waarop wel adressen staan, zoals Booking.com. Die gegevens wil de gemeente vervolgens met elkaar vergelijken om zo de overtreder op te kunnen sporen.
Gebruiksvoorwaarden Airbnb
Het moge duidelijk zijn dat Airbnb niet blij zal zijn met het plan van de gemeente om content te scrapen. Mag de gemeente dat ook zomaar doen? De gebruiksvoorwaarden van Airbnb bepalen namelijk het volgende ten aanzien van scrapen van content:
‘’[…] you may not and you agree that you will not:
· […]
· use manual or automated software, devices, scripts, robots, backdoors or other means or processes to access, “scrape,” “crawl” or “spider” any web pages or other services contained in the Site, Application, Services or Collective Content;
· […]’’
Airbnb verbiedt dus het scrapen van content in de gebruiksvoorwaarden. Deze gebruiksvoorwaarden zijn van toepassing op zowel het gebruik van de website als gebruik van de dienst. Naar mijn mening zijn de voorwaarden daarom ook van toepassing op het scrapen door de gemeente omdat het scrapen van content automatisch gepaard zal gaan met gebruik van de website; de website zal op een of andere manier toch benaderd moeten worden.
De algemene voorwaarden van Booking.com bevatten een gelijkluidende bepaling en het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat ook andere aanbieders waarvan de gemeente content wil scrapen een dergelijke bepaling in hun gebruiksvoorwaarden hebben opgenomen. Wat betekent dit nu voor de gemeente Amsterdam?
De teksten en foto’s op de website kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. Feiten daarentegen vallen niet onder het auteursrecht. Dit kan anders zijn wanneer er een databankrecht rust op de verzameling feiten. Om een databankrecht te claimen, moet de eigenaar van de website aantonen dat hij een substantiële investering heeft gedaan om de databank te verkrijgen, in de zin van tijd, geld en/of moeite die hij in het maken of onderhouden heeft gestoken. Wanneer dat het geval is, is niet eenvoudig vast te stellen. Er is in ieder geval één uitzondering op het databankrecht en dat is dat het hergebruik en opvragen van niet-substantiële delen van een databank is toegestaan. Substantialiteit is te vinden in zowel de kwaliteit, de omvang van de investering van het opgevraagde/hergebruikte deel, als de kwantiteit, de hoeveelheid opgevraagd/hergebruikte gegevens.
Kan Airbnb dan door middel van gebruiksvoorwaarden het scrapen alsnog geheel verbieden? Het Hof van Justitie heeft in dat verband op 15 januari 2015 besloten dat het de maker van een beschermde databank niet contractueel vrijstaat om de rechten van de gebruikers van zijn databank te beperken. Dit in tegenstelling tot de maker van een databank die niet wordt beschermd, die mag de rechten van anderen in gebruiksvoorwaarden blokkeren als het gaat om gegevens waarop geen auteursrecht of databankrecht rust.
Het antwoord op de vraag in hoeverre Airbnb het scrapen in de gebruiksvoorwaarden mag verbieden, is daarom afhankelijk van de omstandigheid of er enige rechten rusten op de content van Airbnb. Rust er een auteursrecht of databankrecht op de inhoud dan mag de gemeente content slechts hergebruiken voor zover dat onder de wet is toegestaan. Is dit niet het geval dan geldt de bepaling in de gebruiksvoorwaarden en is het scrapen niet toegestaan.
Privacy
Ook al zou de gemeente wel gerechtigd zijn om content te scrapen dan is natuurlijk niet onbelangrijk de vraag of de gemeente bij het scrapen van data inbreuk maakt op de privacy van betrokkenen, met name van de verhuurders. In het ideale geval is open data hooguit een set geanonimiseerde of geaggregeerde data dat niet herleidbaar is tot betrokkenen. Dit is echter vaak niet het geval. Zelfs wanneer dergelijke gegevens zijn geanonimiseerd of geaggregeerd maken data-analysetechnieken het ons mogelijk om individuen te her-identificeren. Uitsluitend wanneer de voor de verwerking verantwoordelijke de gegevens dermate anonimiseert dat de individuele gebeurtenissen niet langer identificeerbaar zijn, kan de resulterende dataset als anoniem worden aangemerkt.
Als gezegd zie je op Airbnb geen adres, maar alleen in welke buurt de woning zit. Het adres krijg je pas doorgestuurd op het moment dat je daadwerkelijk een boeking doet. Door ook websites van andere aanbieders te doorzoeken, waarop wel adressen staan en die gegevens met elkaar te vergelijken wil de gemeente de verhuurder op kunnen sporen.
Het probleem is dus dat het de gemeente er in dit geval juist om gaat het adres te achterhalen om zodoende de gegevens tot een individu te herleiden, en grote kans dat dat ook lukt. De gemeente verwerkt dan persoonsgegevens en zal in dat verband moeten voldoen aan de vereisten die de Wet bescherming persoonsgegevens aan een verwerking stelt. Een van die vereisten is dat de verantwoordelijke de verwerking van persoonsgegevens moet kunnen baseren op een van de zes wettelijke grondslagen. Een in dit verband mogelijk toepasselijke grondslag is dat het verwerken van persoonsgegevens noodzakelijk is voor de goede vervulling van een publiekrechtelijke taak. Met een publiekrechtelijke taak wordt bedoeld een taak die bij of krachtens de wet is opgedragen. Het gaat dus om taken die specifiek bij een bestuursorgaan zijn neergelegd.
Ingevolge de Huisvestingswet is het verboden een woonruimte die behoort tot een door de gemeente in de huisvestingsverordening daartoe met het oog op het behoud of de samenstelling van de woonruimtevoorraad aangewezen categorie, zonder vergunning anders dan ten behoeve van de bewoning aan de bestemming tot bewoning te onttrekken of van zelfstandige in onzelfstandige woonruimte om te zetten. Handhaving van de Huisvestingswet en huisvestingsverordening is een taak van de gemeente. Daarnaast schrijven de Woningwet en Huisvestingswet elke gemeente voor om voldoende en kwalitatief goede woningen bereikbaar te houden voor elke inwoner. De gemeente zou kunnen stellen dat zij zich voor de vervulling van deze taken genoodzaakt ziet persoonsgegevens te verwerken die leiden naar de overtreders om zo woningen beschikbaar te kunnen houden en de Huisvestingswet te kunnen handhaven. Bij de beoordeling van de noodzaak van de betrokken verwerking zullen verder de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit een belangrijke rol spelen en daar zou de gemeente nog wel eens tegenaan kunnen lopen.
Conclusie
Het is nog maar de vraag of het voornemen van de gemeente Amsterdam in overeenstemming is met toepasselijke regels. Zelfs in het gunstige geval dat de gemeente gerechtigd is om content te scrapen, omdat ze bijvoorbeeld toestemming heeft verkregen van Airbnb, wat niet aannemelijk is aangezien Airbnb al eerder een verzoek van de gemeente om gegevens te delen heeft geweigerd, kan de gemeente tegen de privacywetgeving aanlopen. De gemeente geeft aan per april 2016 met het scrapen te gaan beginnen. Dit verhaal krijgt ongetwijfeld nog een staartje.
